Cyberpesten en online agressie in Europa

Hoe groot is het probleem van online agressie en cyberpesten? Is het probleem in België ernstiger dan in andere landen? Engels onderzoek levert waardevolle inzichten op.

Een van de onderwerpen die professionals in het onderwijs al jaren bezighoudt is pesten. Pestgedrag heeft een groot negatief effect op kinderen, zowel fysiek als mentaal. Ook kan pestgedrag de schoolprestaties negatief beïnvloeden.

De opkomst van online technologie heeft veel voordelen, maar het heeft ook een hele nieuwe wereld aan pestgedrag mogelijk gemaakt. Volgens eerdere onderzoeken is er een duidelijke link tussen online en offline pesten. De London School of Economics and Political Science (LSE) deed Europees onderzoek naar online agressie en pestgedrag.

In België is van alle ondervraagde 12-14 jarigen 35% pestslachtoffer. 

Waarom online pesten vaak nóg erger is

Kinderen die op het schoolplein gepest worden, krijgen meestal ook online het nodige te verduren. Maar online pesten gaat verder dan “enkel” een voortzetting van het offline pestgedrag. 

Kon een pestslachtoffer vroeger aan het pestgedrag ontsnappen door zich fysiek af te scheiden (bijvoorbeeld op zijn of haar kamer), online pesten achtervolgt je overal. Je kunt op elke plek, en op elk moment, worden gepest. Een pestslachtoffer is daardoor continu op zijn of haar hoede.

Alleen daardoor is online pesten al een groot probleem, maar het effect is om nog twee andere redenen ernstiger dan offline pestgedrag. Offline zijn misschien enkele tientallen kinderen getuige van de pesterijen, maar online kunnen in theorie duizenden anderen meekijken met hoe jij gepest wordt. En een deel van die meekijkers kan (en zal) de pesterijen delen. Daardoor is de vernedering van het cyberpesten vele malen groter. Bovendien zal een online pesterij nooit verdwijnen. Een nare opmerking op het schoolplein wordt door anderen na een tijdje vergeten, maar een online pesterij kan jaren later nog opduiken en je (opnieuw) kwetsen. 

Een online pesterij zal nooit verdwijnen. 

Ook zijn online pesterijen vaak ernstiger dan offline pestgedrag. Door de grotere (fysieke) afstand en de (vermeende) anonimiteit van het internet krijgt de pestkop minder feedback op zijn gedrag. Doordat hij of zij niet ziet wat zijn pestgedrag écht met de ander doet, zal deze minder beseffen dat er misschien een grens overschreden wordt: “Daardoor (…) kunnen ze zich minder geremd voelen in hun reacties”, zeggen de onderzoekers.

Wat is precies online pesten of cyberpesten?

In het kader van het onderzoek is een verschil gemaakt tussen online agressie en cyberpesten. Voor de onderzoekers is sprake van cyberpesten wanneer het slachtoffer bij herhaling wordt lastig gevallen, er sprake is van de bewuste intentie tot pesten bij de dader en er een ongelijke machtsverhouding tussen dader en slachtoffer bestaat. 

Een eenmalige rotopmerking (die ook zo bedoeld is) van een goede vriend valt dus wel onder online agressie, maar niet onder de definitie van cyberbullying.Online pesten: de grote lijnen

Het onderzoek werd uitgevoerd in 19 Europese landen. Zoals te verwachten is, zijn er de nodige verschillen tussen de landen. Maar er zijn ook duidelijke overeenkomsten. 

In Slowakije is slechts 7% van de kinderen online pestslachtoffer, terwijl dit in Polen ruim 40% (!) is. 

Om te beginnen iets dat we ook herkennen van het schoolplein: in alle Europese landen zijn meer kinderen het slachtoffer van een pestkop dan een pestkop zelf. Het percentage kinderen dat zich slachtoffer voelt van pesten varieert echter sterk. In Slowakije is slechts 7% van de kinderen online pestslachtoffer, terwijl dit in Polen ruim 40% (!) is. Deze cijfers zijn in lijn met het percentage kinderen dat toegeeft te pesten. In Slowakije bedraagt dit percentage 3%, terwijl het in Polen ruim 38% is. Het gemiddelde in Europa ligt tussen de 10-20%.

Hoewel je misschien anders zou verwachten blijkt er geen duidelijk verschil tussen jongens en meisjes. Beide groepen worden ongeveer even vaak gepest, met uitzondering van Zwitserland, Frankrijk en Malta, waar meisjes (iets) vaker worden gepest dan jongens. ­

België: veel pesterijen

Vlaams-België staat er in dit onderzoek niet heel goed op, want van alle ondervraagde 12-14 jarigen is 35% pestslachtoffer. In de leeftijdscategorie (15-15 jaar) daarboven is dit percentage 28%. Onduidelijk is of dit komt doordat oudere kinderen meer weerbaar zijn tegen pesterijen, of dat pesten steeds “gewoner” wordt en we in komende jaren een stijging van het aantal pestslachtoffers moeten verwachten.

Pestslachtoffers kregen vervolgvragen over de frequentie van de incidenten. Hoewel dit voor België geen vergelijkbare cijfers opleverde, bevestigen de cijfers van andere Europese landen dat er inderdaad een verband bestaat tussen online en offline pesterijen.

Wat is de impact van cyberpesten?

Om te kijken hoe erg de online uitlatingen precies zijn, maten de onderzoekers ook de impact van de online agressie op de slachtoffers. De meeste kinderen zijn in meer of mindere mate gekwetst door cyberpesten. Het aantal kinderen dat er weinig last van had is in de meeste landen een minderheid. 

In Duitsland is slechts 4% van de kinderen van mening dat pesterijen hen niet veel doen, in Slowakije lijkt 20% van de kinderen een pantser te hebben. Opvallend, want Slowakije was ook het land waar het kleinste percentage kinderen zich slachtoffer voelt. Of dit komt doordat er in die landen weinig gepest wordt, of dat kinderen een olifantenhuid hebben gekweekt is onduidelijk.

In alle landen meldt gemiddeld 19% van de kinderen dat ze “Zeer overstuur” waren door online agressie. In België meldt 84% de 12-14 jarigen dat ze in meer of mindere mate overstuur waren door pestgedrag, terwijl dit percentage bij de 15-16 jarigen 77% was. Jongere kinderen worden in België dus méér gepest, terwijl de impact groter is, dan de wat oudere kinderen.

Inzichten in online pesten 

Hoewel voor België niet op alle punten vergelijkbare cijfers voor handen zijn, levert het onderzoek ons een aantal inzichten op die in de onderwijspraktijk relevant kunnen zijn.

Het eerste inzicht is dat er inderdaad een verband bestaat tussen online en offline pestgedrag. Voor onderwijsprofessionals is dit belangrijk, omdat het ons leert dat pesten nú vele malen ernstiger is dan het pestgedrag dat we ons misschien uit onze eigen schooltijd herinneren. Ook leert het onderzoek dat er geen verschil is tussen het pestgedrag van jongens en van meisjes.

Ook is het goed om te beseffen dat de impact van online pesten enorm is. Niet alleen onder de 10% van de kinderen die minimaal eens per maand het slachtoffer is van online pesten, maar ook onder andere kinderen. Zelfs een eenmalige negatieve ervaring kan een enorme impact hebben, doordat het voor een groot publiek zichtbaar is. Van de kinderen die online een negatieve ervaring heeft, zegt ruwweg een vijfde er geen last van te hebben. Maar een even grote groep meldt dat het incident hen enorm zwaar heeft getroffen.

Maar het belangrijkste dat dit rapport ons leert, is dat online pesten ernstig is. Het laat ons zien dat initiatieven om pestgedrag tegen te gaan (zowel offline als online) nodig zijn en blijven. Voor scholen ligt hierin een belangrijke rol. Maar scholen kunnen dat niet alleen. Daarom is samenwerking belangrijk en moeten partners onvermoeibaar blijven strijden tegen pestgedrag.

Bron SchoolIt.be