Er zijn veel verschillende soorten pesterijen die een leerling kan ervaren, zoals fysiek, verbaal, emotioneel of cyberpesten. Hoewel alle vormen even kwetsend zijn, schaden veel gedragingen leerlingen eerder emotioneel dan fysiek, of vinden ze plaats in online omgevingen in plaats van in de fysieke wereld, waardoor het voor volwassenen moeilijker wordt om zich te identificeren.
Fysiek pesten is voor volwassenen vaak gemakkelijker te detecteren omdat het gedrag openlijk is of er tekenen worden achtergelaten (blauwe plekken, gebroken botten, beschadigde bezittingen). De woorden, roddels, geruchten of gedeelde geheimen die verbaal en sociaal pesten vormen, laten echter geen fysiek spoor achter van de emotionele pijn.
Pesten in online omgevingen gebeurt meestal ook buiten het zicht van volwassenen. Hoewel het vaak een elektronisch spoor van kwetsende woorden of beelden achterlaat, weten volwassenen niet dat het gebeurt, tenzij de leerling iemand vertelt of een volwassene hun online activiteiten in de gaten houdt.
Kinderen worden vaker gepest dan we weten: 1 op de 3 vertelt er nooit over
Kinderen op de basisschool worden veel vaker gepest dan ouders en leerkrachten weten. Treiteren, plagen of uitsluiten: één op de drie kinderen vertelt er nooit over aan hun leraar of ouders.
Dat blijkt uit onderzoek van vijf universiteiten en het Trimbos Instituut. Dertig procent van alle kinderen wordt weleens gepest. Een kleinere groep, één op de 14 kinderen, zelfs meerdere keren per week. Van deze groep geeft dus een derde aan nooit aan iemand te hebben verteld dat ze worden gepest. Niet aan leerkrachten, niet aan ouders, niet aan klasgenoten.
Onder de indruk
Hoofdonderzoeker Bram Orobio de Castro is geschrokken van het hoge percentage kinderen dat het pesten verzwijgt. "We dachten dat het aantal kinderen dat gepest wordt in de praktijk wat groter zou zijn, maar dat het op deze schaal was, daar waren we van onder de indruk."
Volgens de Utrechtse hoogleraar verzwijgen kinderen het pesten vaak omdat dit grote gevolgen kan hebben. Ze kunnen bijvoorbeeld nóg meer gepest worden. "Ze zijn vaak bang dat volwassenen niet goed met die informatie omgaan. Dat ze het aan iedereen vertellen. Of dat je de reputatie van huilebalk krijgt, omdat je bij volwassenen geklaagd hebt."
Ook denkt hij dat veel kinderen ten onrechte denken dat het hun eigen schuld is dat ze gepest worden. "En zich daar erg voor schamen. Dat ze het zelf maar moeten zien op te lossen. Dat het bij het leven hoort en dat ze het maar moeten zien te dragen. Kinderen kunnen daar natuurlijk hele nare ideeën over krijgen, die ook niemand kan corrigeren als ze het aan niemand vertellen."
In vertrouwen
Oplossing voor pesten is dat docenten met de kinderen in gesprek moeten, alleen dán kom je erachter wat er echt speelt. "Als je het niet aan de kinderen die gepest worden in vertrouwen vraagt of ze gepest worden, dan kun je er dus heel ver naast zitten."
Scholen zijn sinds 2015 bij wet verplicht om ieder jaar te monitoren of de leerlingen zich veilig voelen op school. Het tegengaan van pesten valt daar ook onder. Scholen kunnen indien gewenst kiezen uit programma's die door de Onderwijsinspectie zijn goedgekeurd, zoals 'KiVa' of 'Kanjertraining'.
De afgelopen jaren zijn tientallen van dit soort antipestprogramma's bijgekomen, maar hoe effectief die volgens de kinderen zelf zijn was nooit eerder onderzocht. In het onderzoek zijn tien antipestprogramma's getoetst op effectiviteit. In het eindrapport 'Wat werkt tegen pesten?' concluderen de onderzoekers dat vier programma's pesten daadwerkelijk terugdringen.
Verhelderend
In hun onderzoek vroegen hoogleraar Orobio de Castro en zijn collega’s kinderen zelf naar pesten en gepest worden. 79 procent van de gepeste kinderen zei dat het pesten al meerdere schooljaren duurde. "Dat geeft aan dat de kinderen zelf bevragen essentieel is om pestgedrag op scholen in kaart te brengen."
Systematisch monitoren
De Utrechtse hoogleraar stelt dat het bevragen van leerlingen over pesten verplicht moet blijven. "Scholen dienen systematisch te monitoren hoeveel leerlingen aangegeven gepest te
worden", staat in het rapport. Onderzoeker Orobio de Castro: "Ze moeten een plek hebben waar ze dat vertrouwelijk kunnen vertellen, en waar de school wel iets mee gaat doen. Zonder dat openbaar wordt dat zij het kind zijn dat gepest wordt."
Antipestprogramma's moeten niet verplicht worden, vindt Orobio de Castro. "Op sommige scholen is er geen noodzaak om aan de slag te gaan met zo’n programma, simpelweg omdat er niet gepest wordt."
Alles Kidzzz
Maar soms is zo'n antipestprogramma wél nodig. Want als blijkt dat kinderen gepest worden, dan is daar wat tegen te doen. Programma's die door de onderzoekers positief werden beoordeeld waren de programma's PRIMA, KiVa en Taakspel. Dit zijn antipestprogramma’s voor de hele klas. Daarnaast bleken ook twee programma's die zich individuele kinderen richten effectief. Vooral het programa Alles Kidzzz bleek 'bijzonder goed' te werken.
Maar, zo'n antipestprogramma is alleen effectief als de school het ook goed uitvoert. Volgens de onderzoekers gaat dat nog vaak mis. Van de meeste programma's wordt slechts een deel van de onderdelen daadwerkelijk gegeven. "Je merkt dat die programma's niet goed worden uitgevoerd op scholen, gewoon omdat het te veel is waardoor leerkrachten er niet aan toekomen", zegt Orobio de Castro. "Wat je zou willen is: veel kortere programma's met de dingen die echt essentieel zijn om te doen. En leerkrachten daar dan echt in begeleiden."
Laura werd gepest
Laura werd vroeger gepest, en niet zo'n beetje ook. Op de basisschool én de middelbare school. Het begon in groep 5. Ze werd buitengesloten, uitgescholden, niet uitgenodigd op feestjes, ze mocht niet meedoen met spelletjes. Ze voelde zich machteloos. "Op de een of andere manier leek het alsof ik een soort virus was. Alsof ik besmettelijk was. Als ik de tafel van een klasgenootje aanraakte, werd ik er direct afgeveegd. Ik mocht niet meedoen met spelletjes, dat soort dingen."
Eén van haar leraren, die doorhad dat ze werd gepest, pakte het volgens Laura totaal verkeerd aan. "Mijn leraar riep in de klas: 'Hee stop eens met Laura pesten, doe eens even wat aardiger'. Dat heeft alleen maar averechts gewerkt. Die kinderen gingen alleen maar lachen."
Volgens haar had de leraar mensen apart moeten nemen. "Niet in zo'n grote groep, dan moeten ze stoer doen tegenover de rest." Tegen ouders zou ze willen zeggen: "Vraag door. Als een kind niet naar school wil, vraag door en zorg dat je in vertrouwen genomen kan worden. Ik denk dat dat het belangrijkste is. En neem het serieus. Ik denk dat dat de grootste fout is die gemaakt wordt. Laat vooral weten dat je er voor ze bent."
Bejaardentehuizen (Woonzorgcentra)
1 op de 5 bejaarden wordt door mede bewoners gepest (20%) van de ouderen blijkt uit onderzoek van het Nationaal Ouderenfonds
► Cijfers Pesten in Bejaardentehuizen/Woonzorgcentra
Mooi citaat uit kamerbrief Veilig en vrij onderwijs van Minister Wiersma (Primair en Voortgezet Onderwijs) aan de Tweede Kamer
"Het zal je maar gebeuren dat je gepest wordt omdat je niet zoals je klasgenoten de goede kleding draagt, omdat je hoogbegaafd bent of omdat je een sport doet die je klasgenootjes niet doen. Het zou niet uit mogen maken hoe je eruit ziet, welk IQ je hebt of op wie je valt. Als leerling of als leraar moet je je áltijd veilig en geaccepteerd voelen. Binnen én buiten de school. Op een plek waar je niet vrij en veilig bent, kun je niet optimaal leren. We hebben recent te veel voorbeelden gezien van waar dergelijk pestgedrag toe kan leiden. School moet een plek zijn waar pesten tegengegaan wordt en, als dit tóch gebeurt, slachtoffers van pesten goed geholpen worden en pesters worden aangepakt."
Onderwijs
Basisschool (PO)
- 1 op de 10 kinderen, 2 tot 3 kinderen per schoolklas blijkt uit onderzoek van het CBS
► Cijfers Pesten in het Primair Onderwijs
Hogescholen en Universiteiten
- ca 7% van de studenten wordt gepest
► Pesten binnen Hogescholen en Universiteiten
LHBTIQ+
- Het percentage lesbische, homoseksuele en biseksuele leerlingen dat wekelijks, of zelfs dagelijks door leeftijdsgenoten wordt gepest, is twee keer hoger dan het percentage heteroseksuele leerlingen dat te maken krijgt met pesterijen.
► Cijfers Pesten LHBTIQ+
MBO-sector
► Cijfers Monitor Sociale Veiligheid in de MBO-sector
Voortgezet Onderwijs (VO)
- 1 op de 20 jongeren, 1 tot 2 leerlingen per schoolklas blijkt uit onderzoek van het CBS
► Cijfers Pesten in Voortgezet onderwijs
Online Pesten / Cyberpesten
1 op de 5 jongeren wordt online gepest, 400.000 jongeren per jaar blijkt uit onderzoek van het CBS
► Cijfers Online Pesten / Cyberpesten bij jongeren.
Sportverenigingen
Nieuw onderzoek 2022
Één op de vijf leden van de zwem-, handboog-, en badmintonbond maakte in de afgelopen vijf jaar grensoverschrijdend gedrag mee dat indruk op hen maakte. Emotionele grensoverschrijding (bijvoorbeeld gepest of vernederd worden) komt het meest voor. Onderzocht door I&O Research in opdracht van het NOC*NSF.
► NIEUW: Cijfers Pesten in de zwem-, handboog- en badmintonsport 2022
1 op de 5 leden (zowel jong en oud) worden gepest binnen de sportvereniging blijkt uit onderzoek van het NOC%NSF en Centrum Veilige Sport
► Cijfers Pesten op Sportverenigingen
Werkvloer
1 op de 8 werknemers wordt gepest, 500.000 werknemers per jaar blijkt uit onderzoek van het TNO
► Cijfers Pesten op het Werk
Meest recente bericht of cijfers en pesten van het CBS (2021)
CBS heeft in 2021 ervoor gekozen op een geheel andere wijze te komen tot hun onderzoekscijfers, waardoor er nu gesproken wordt over 2% van de inwoners die gepest zou worden. Dit schetst zo'n vertekend beeld van de aantallen die gepest worden ten opzichte van hun eerdere onderzoekscijfers over pesten. Bij navraag blijkt ieder onderzoek qua vorm en vraagstellingen te kunnen veranderen waardoor percentages niet kunnen worden vergeleken omdat het dan appels met peren vergelijken is (*). Wij vinden dat erg onhandig. Het is ook verwarrend iedere keer andere percentages genoemd worden. Juist nu er de afgelopen jaren aan bewustwording is gedaan en bekend maken dat gemiddeld 8% van de inwoners in Nederland, jong en oud, stelselmatig - dag in en dag uit - ernstig worden gepest (gebasseerd op eerdere onderzoeken van het CBS).
Wij zouden het geweldig vinden als het pesten ECHT van 8% naar 2% zou zijn gedaald. HELAAS, niks is minder waar*
In een notendop, om het simpel en overzichtelijk te houden blijkt dat de aantal mensen die gepest worden ongeveer gelijk zijn gebleven met voorgaande jaren:
Ongeveer 6 op de 10 hebben emotionele of psychische problemen ondervonden als gevolg van het pesten. Dit blijkt uit de Veiligheidsmonitor van het CBS en het Ministerie van Justitie en Veiligheid, een enquête waaraan 173 duizend Nederlanders van 15 jaar en ouder hebben deelgenomen.