Achtergrondinformatie
Pedagoog en kinderarts Janusz Korczak (1978-1942) vond dat kinderen volwaardige mensen waren, die initiatief kunnen nemen en verantwoordelijkheid kunnen dragen. Hij had kritiek op de sterk controlerende houding van volwassenen. Janusz Korczak sprak van drie rechten van het kind.
Het recht om te zijn wie je bent
Het recht op de dag van vandaag
Het recht op je eigen risico (origineel: eigen dood)
Zijn ideeën zijn nog steeds heel actueel. Het eerste recht pleit er voor om kinderen zelf dingen te laten ervaren en beleven. Het tweede recht staat voor focus op het ‘nu’. Kinderen moeten de kans krijgen plezier te hebben en kind te zijn. Tegelijkertijd moeten zij de mogelijkheid krijgen om verantwoordelijkheden te dragen en de ruimte hebben om eigen initiatief te nemen. Met het derde recht wilde Janusz Korczak duidelijk maken dat met een risicomijdende houding, kinderen de kans om fouten te maken en zelf risico’s in te schatten ontnomen wordt.
Meer weten over Janusz Korczak? Klik dan hier Verantwoordelijkheid geven
Maak een lijst met alles wat je doet in of met de groep.
Bekijk deze lijst kritisch. Moet je al deze dingen zelf doen? Wie leert daar het meest van? Zitten er dingen bij waarbij de kinderen kunnen helpen? Of dingen die de kinderen volledig zelfstandig zouden kunnen doen? Vaak zijn een aantal uitvoerende taken (zoals de klassendienst) al wel uitbesteed aan kinderen, maar is al volledig geregeld hoe en wanneer dit moet worden gedaan. Er is daardoor geen mogelijkheid meer om mee te denken. Doordat er geen sprake is van zelfstandigheid of eigenaarschap is een deel van het verantwoordelijkheidsgevoel weggenomen. Verantwoordelijkheid geven gaat het beste wanneer kinderen:
... meedenken over hoe iets het beste kan worden gedaan. ... uitvoerende taken hebben.
Wanneer kinderen zelf mogen nadenken over hoe en wanneer deze taken het beste kunnen worden uitgevoerd, vergroot dat de betrokkenheid van de kinderen. Het is juist die betrokkenheid die maakt dat kinderen met veel plezier verantwoordelijkheid dragen.
Inrichting in de klas: voor de vakken rekenen, spelling, wereldoriëntatie en Engels, wil ik graag een plekje op de muren van ons lokaal. Willen jullie een plan maken van waar op de muur deze vakken een plek krijgen en hoeveel ruimte ze in beslag mogen nemen?
Klassenbudget besteden: ik wil graag meer planten in de klas. Ik heb een budget van €25. Willen jullie uitzoeken welke planten er het beste in dit lokaal kunnen staan, en waar die het beste gekocht kunnen worden? Als ik jullie plan goedkeur mogen jullie de planten ook echt aanschaffen!
Actualiteiten in de klas: zouden jullie er voor willen zorgen dat we deze week elke dag een artikel uit de krant bespreken. Jullie mogen zelf vijf vakken kiezen waarbij jullie de artikelen laten aansluiten.
Helpen buiten de groep: volgende week is de tentoonstelling van onze thema- week. Is er iemand die fotograaf wil zijn op deze dag? Kun je verschillende categorieën bedenken waarvan je foto’s wilt maken?
Wanneer je met vertrouwen durft los te laten, levert het geven van verantwoordelijkheid mooie leermomenten voor zowel jezelf als de kinderen op. Samen aan zet!
Wat moet ik van jou weten?
Met deze activiteit krijgen de kinderen de kans iets over zichzelf te vertellen en daarbij dingen waar ze enthousiast over zijn of zich betrokken bij voelen met jou te delen. Jij krijgt als leerkracht zicht op de interesses/vaardigheden van deze kinderen. Dit helpt je om te bedenken welke verantwoordelijkheden je aan de klas of bepaalde kinderen kan geven. Vraag ze om de vragen serieus te beantwoorden, ze mogen er best even over nadenken.
Wat vind jij belangrijk (in de klas)?
Wat moet ik van je weten?
Waar ben jij heel goed in?
Wat zou je dit jaar willen leren?
Waarbij zou jij wel willen helpen op school?
Wat vind je leuk om te doen?
Wat doet de juf/meester nog, dat je best zelf kan?
Wat doet je vader/moeder nog, dat je best zelf kan?
Is er iets in onze klas of aan school dat je zou willen veranderen?
Een andere manier om kinderen te laten oefenen met verantwoordelijkheid is. Samen vergaderen
Als input voor deze vergaderingen leveren de kinderen zelf agendapunten aan. Dit kunnen bijvoorbeeld briefjes zijn met daarop een voorstel, een wens of een mooi compliment. Natuurlijk lever je ook zelf agendapunten aan via een briefje, zeker in het begin!
• Een compliment
• Een positieve wens
• Een uitgewerkt voorstel • Een leuk idee
De voorbereiding en uitvoering van een vergadering doen de kinderen zoveel mogelijk zelf! De input van de kinderen wordt gebruikt om een agenda op te stellen.
De agenda wordt opgesteld door de voorzitter van de vergadering. Dit ben je niet zelf, maar is één van de kinderen. De voorzitter leidt de vergadering: de voorzitter geeft de beurt, luistert naar de deelnemers, stelt vragen, houdt deelnemers bij het onderwerp en zorgt voor aandacht. Een voorbeeldagenda vind je op de volgende pagina.
De voorzitter wordt ondersteund door de secretaris en een penningmeester. Samen selecteren ze ingebrachte briefjes, bepalen in welke volgorde ze besproken worden en bedenken hoeveel tijd er voor elk onderdeel vrijgemaakt wordt.
Tijdens de vergadering notuleert de secretaris belangrijke dingen die worden besproken en de mogelijke afspraken die daaruit voortkomen. Zo kan ook worden teruggelezen hoe de groep tot bepaalde beslissingen en afspraken is gekomen. De secretaris houdt ook de tijd bij tijdens de vergadering. Als er te lang bij één punt wordt stilgestaan, zal de secretaris een seintje geven aan de voorzitter.
De penningmeester heeft de sleutel van de klassenkas in bezit en is hier verantwoordelijk voor. Als er geld nodig is voor een aankoop, haalt de penningmeester het geld uit de kas en noteert de uitgaven in het kasboek. Als iemand geldt uitgeeft, levert diegene de kassabonnen in bij de penningmeester.
Klasse!Vergadering
De Klasse!Vergadering is een aanvullend katern voor de bovenbouw (groep 5 t/m 8). Met de Klasse!Vergadering leren kinderen zelfstandig, dus zonder de tussenkomst van de leerkracht, te vergaderen en gezamenlijk (democratisch) beslissingen te nemen. Op die manier wordt gewerkt aan burgerschapsvorming.
Het doel van de Klasse!Vergadering is om kinderen zelf verantwoordelijkheid te geven. Leerlingen leren te reflecteren op hun klas en hun eigen handelen. Verder leren ze om te gaan met en begrip te hebben voor verschillende meningen en standpunten. De leerlingen voeren besluiten uit die na democratisch overleg tot stand zijn gekomen. Met de Klasse!Vergadering leren de leerlingen hoe zij een positieve bijdrage kunnen leveren aan de groep en hoe zij op een constructieve manier discussies kunnen voeren.
De Klasse!Vergadering van KIVA bestellen kan hier!