Een moeder liet mij zien hoe haar dochter van 14 jaar uitgesloten werd op Whatsapp. Een klasgenoot had haar in een appgroep uitgenodigd en vervolgens laten weten dat de hele klas daarin zat, behalve zij. Daarna werd de dochter uit de groep gegooid met de vermelding: “Zie je nou wel, niemand vindt jou leuk.” En daar kon ze het mee doen.
Dat deze moedwillige buitensluit actie op social media plaatsvond, maakte de pijn er niet minder op. Het was haar duidelijk gemaakt dat ze er niet bij hoorde. Ze voelde zich machteloos en zag er tegenop om na het weekend haar klasgenoten weer te zien.
Sociale uitsluiting doet pijn
Uit onderzoek (Eisenberger et al., 2003) blijkt dat bij sociale uitsluiting dezelfde hersengebieden worden geactiveerd als bij fysieke pijn. Ook wordt bij pubers die jarenlang zijn buitengesloten door klasgenoten een alarmsysteem in de hersenen sterker geactiveerd op het moment dat ze opnieuw te maken krijgen met uitsluiting (onderzoek Universiteit Leiden – G.J. Will, 2015). Buitensluiten doet dus pijn en pubers die hier langdurig mee te maken hebben gehad lijken hiervoor gevoeliger te zijn op het moment dat dit pestgedrag zich weer aandient.
Is buitensluiten op social media cyberpesten?
We spreken van buitensluiten als iemand buiten de groep wordt geplaatst. Soms gebeurt dit onbewust, zonder de intentie te kwetsen. De ontvanger kan zich daar dan wel rot over voelen. Hebben we op sociale media te maken met kwade opzet, machtsmisbruik en herhaaldelijk uitsluitgedrag, dan is dit een vorm van cyberpesten.
Voor elk onderwerp een appgroep
Het lijkt alsof leerlingen voor elk onderwerp, activiteit of interesse een appgroep aanmaken. Te pas en te onpas plaatsen ze elkaar in en uit die groepen. Op Instagram, Snapchat, Whatsapp en Discord kan dit de gemoederen flink bezighouden. Ook hier is de context bepalend. Een appgroep met de naam “Feestje zonder bitch Demi” heeft tot doel Demi openlijk uit te sluiten en te kwetsen. Zeker als Demi hier een screenshot van te zien krijgt. Zo’n actie is overduidelijk een stoot onder de gordel. Achter een appgroep genaamd “Feestje” waarvoor Demi niet uitgenodigd is, hoeft geen pestgedrag te zitten.
Voorbeelden van buitensluiten op social media
Buitensluiten op sociale media neemt vele gedaanten aan, zoals:
- Berichten negeren
- Bewust niet liken, commenten of taggen
- Bewust een slechte tag geven (hoektag)
- Uit de groep gooien
- Ontvolgen
- Blokkeren
- (Stiekem) een nieuwe groep aanmaken en een persoon niet uitnodigen
- Iemand niet mee laten spelen in een game
- Roddelen over iemand die niet in de groep zit
Ook op social media is buitensluiten een groepsprobleem
Waar wordt buitengesloten is onveiligheid. Het maakt niet uit of dit nou op school, de sportclub of in een digitale omgeving gebeurt. Alle jongeren die hier getuige van zijn hebben hier in meer of mindere mate last van. Het is beschadigend gedrag en zorgt voor een ongemakkelijke sfeer in een groep.
Handelingsverlegenheid, groepsdruk of angst om zelf slachtoffer te worden zijn veelgenoemde redenen waarom jongeren niet ingrijpen. Daarom is het belangrijk dat jongeren leren wat ze kunnen doen als iemand buiten de boot dreigt te vallen.
- Leg uit hoe de groepsdynamiek werkt bij buitensluiten: elk groepslid speelt hierin een eigen rol. Ook online.
- Bespreek dat sociale uitsluiting pijn doet (zie eerdergenoemde onderzoeken).
- Vraag jongeren om voorbeelden van online buitensluiten. Wat hebben ze zelf meegemaakt en welke rol speelden zij hierin?
- Doorloop de stappen die ze kunnen ondernemen om buitensluiten op social media aan te pakken.
- Stimuleer jongeren om hulp te vragen als ze er zelf niet uitkomen. Vertel bij wie ze terecht kunnen.
Hoe het verder ging
Een van de klasgenoten van de dochter benaderde haar via de privé chat. Ze had gezien dat de dochter in en uit de groep werd geplaatst en keurde het gedrag van de pester af. En ze bleek niet de enige te zijn. Op school zijn ze samen naar de mentor gegaan en hebben ze hem gevraagd om dit bespreekbaar te maken in de klas.