Pestkoppen zijn dominant, maar niet bijzonder geliefd. Dit blijkt uit een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen naar 13.000 pestrelaties. Kinderen die voor pestslachtoffers in de bres springen zijn juist wel vaak populair. Pesten kan dan ook worden bestreden door pestgedrag duidelijk af te keuren.
In Mean Creek, een film van Jacob Aaron Estes, is Sam een gevoelige jongen die slachtoffer is van een pestkop, genaamd George. Rocky, de oudere broer van Sam, denkt dat het tijd is om George eens een lesje te leren. Maar Sam lijkt het voor George op te nemen – George wil immers alleen maar vrienden maken. Rocky: “De enige reden waarom George aardig tegen ons doet is omdat hij iets wil bereiken.” Sam (Rocky’s broertje): “Om vrienden te maken. Dat is iets wat iedereen wil.” Rocky: “Oké, maar wat als je zijn vriend zou zijn, Sam? Dan zou hij nog steeds op school rondlopen en overal klappen uitdelen.” Estes’ film maakt duidelijk dat pesten een probleem is. Niet alleen voor het slachtoffer, maar ook voor de dader.
Dominant agressief
Onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen laat zien dat pestkoppen machtiger zijn dan hun slachtoffers. Maar pestkoppen zijn niet machtiger doordat ze meer geliefd zijn. Ze zijn vooral machtig omdat ze de eigenschappen hebben om anderen te domineren. Onderzoekers van TRAILS (TRacking Adolescents’ Individual Lives Survey) onderzochten de relatie tussen pestkoppen en slachtoffers. Daartoe gebruikten ze informatie van bijna duizend elfjarigen, afkomstig van 50 basisscholen. Aan alle leerlingen werd gevraagd ‘Wie pest jij?’ en ‘Door wie word jij gepest?’ Ongeveer 5 procent van alle relaties in een klas zijn pestrelaties. In deze relaties overmeesteren pestkoppen hun slachtoffers door dominant agressief te zijn. Pestkoppen willen nadrukkelijk aanwezig zijn. Daartoe gebruiken ze alle middelen: van anderen in de rede vallen tot fysiek geweld.
Kwetsbare kinderen
“Pestkoppen zien agressie als een middel om iets te bereiken en ze gebruiken die strategie vaker dan anderen omdat ze hebben gemerkt dat het werkt. Ze kiezen dan met name slachtoffers die eruit liggen in de klas, waardoor anderen het niet snel opnemen voor het slachtoffer en zich ook niet tegen de dader zullen keren,” aldus de onderzoekers. Slachtoffers zijn vrij kwetsbaar. Ze zijn bovengemiddeld angstig, geïsoleerd en afgewezen. “Pestkoppen weten precies wie de kwetsbare kinderen zijn. En dat de slachtoffers door de klas afgewezen worden past bij het streven van de pestkop om geen afkeuring op te roepen.” Jongens zijn vaker daders van pesten, maar zijn even vaak als meisjes slachtoffer.
Afkeuren van pesten
Het onderzoek geeft inzicht in de motivatie van pestkoppen en deze inzichten kunnen goed worden gebruikt om pesten tegen te gaan. “Een belangrijke drijfveer voor pestkoppen is dat ze in staat zijn om anderen te domineren. Pestkoppen willen de baas over zwakkeren zijn, maar willen tegelijkertijd door de rest van de klas geaccepteerd worden. Ze letten er dus wel op dat hun gedrag niet een duidelijke afkeuring oproept. Wanneer pestkoppen veel sterker afgewezen zouden worden door hun klasgenoten, dan zal het pesten waarschijnlijk afnemen, zelfs bij kinderen die sterk willen domineren. De leerkracht kan daarbij een belangrijke rol spelen door pesten af te keuren.”
De rol van verdediger
Leerkrachten moeten ook vrienden aanmoedigen elkaar te verdedigen tegen pestkoppen en een positieve status te koppelen aan dergelijke hulp. “Als niemand je bijstaat is het juist makkelijk voor de pestkoppen om door te gaan. Een ‘buddy systeem’ waarbij iedereen gekoppeld wordt aan een klasgenoot zou vruchten kunnen afwerpen. In een dergelijk systeem krijgen kinderen de taak om extra aardig en behulpzaam voor een bepaald kind te zijn. Wie ze moeten bijstaan kan van week tot week verschillen. In het algemeen geldt dat de rol van verdediger de beste rol is die leerlingen kunnen hebben. De Finse onderzoekster Salmivalli heeft namelijk al laten zien dat verdedigers het meest geliefd zijn in de klas,” aldus de onderzoekers.
Pestkoppen zijn vooral nadrukkelijk aanwezig. Sommige kinderen helpen of jutten de pestkoppen op, terwijl anderen hen vooral proberen te ontwijken. Iedereen weet precies wie de pestkoppen in een klas zijn. Ze zijn heel aanwezig, maar niet bijzonder geliefd. Hun gedrag is strategisch, maar dan wel op de korte termijn. Op de lange termijn faalt hun aanpak. Pestkoppen lopen bijvoorbeeld een verhoogd risico om probleemgedrag te ontwikkelen. “Pesten stelt kinderen in staat om doelen te bereiken op een onacceptabele manier. Daardoor leren pestkoppen verkeerde patronen aan. De pestkop in Mean Creek is een irritante jongen zonder vrienden. Hij kan zich niet verplaatsen in de positie van anderen en hij doet heel geforceerd om er maar bij te horen. Hij gedraagt zich overdreven stoer en probeert voortdurend bij de sterkeren in het gevlei te komen. Zijn gedragspatronen zijn uiterst beperkt. Het is een jongen die duidelijk professionele begeleiding nodig heeft.”
Bron:
Veenstra, R., Lindenberg, S., Zijlstra, B.J.H., De Winter, A.F., Verhulst, F.C., & Ormel, J. (2007). The dyadic nature of bullying and victimization. Child Development 78, 1843-1854.
René Veenstra is universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek maakt deel uit van TRAILS. TRAILS is een langlopend onderzoek naar de ontwikkeling van de geestelijke gezondheid en het sociale gedrag van de kindertijd tot de volwassenheid.