Wat gebeurt er als je wordt buitengesloten? Bron NPO Kennis

Buitensluiten komt in alle leeftijdsgroepen, culturen en lagen van de bevolking voor.

En ook ‘in het groot’ worden mensen buitengesloten. Door discriminatie kunnen bijvoorbeeld hele groepen in de samenleving het gevoel krijgen dat ze er niet bij horen. Zo hebben sommige Nederlanders met een migratieachtergrond het gevoel dat ze niet echt onderdeel uitmaken van de Nederlandse maatschappij.

Sommige mensen met een migratieachtergrond hebben het gevoel dat ze er niet helemaal bij horen. 

Klik op bovenstaande afbeelding voor de video of via deze link

Op sociale media zijn er allerlei nieuwe omgevingen ontstaan waarin mensen kunnen worden buitengesloten. Stel bijvoorbeeld dat je vrienden of familieleden een Whatsapp-groep aanmaken waar jij niet in zit, of dat je een foto op Instagram zet en er niemand reageert. Of het nou opzettelijk gebeurt of niet, genegeerd worden voelt hoe dan ook niet fijn. 

Mensen zijn sociale dieren: het gevoel dat we gezien worden en bij een groep horen is een van onze basisbehoeften. Volgens wetenschappers is die behoefte door de evolutie bij ons ingebakken. Vroeger moesten we in groepen leven, omdat we in ons eentje niet konden overleven. Bij dieren zie je dat nog steeds: als ze buiten hun kudde of roedel vallen, zijn ze vaak ten dode opgeschreven. Bij mensen ligt dat tegenwoordig natuurlijk anders. Als we worden buitengesloten, gaan we daar niet meteen aan dood. Toch wil dat niet zeggen dat we er nu goed tegen kunnen.  

Mensen doen er dan ook veel aan om bij een groep te (blijven) horen. We hebben de neiging om ons gedrag, onze kledingstijl en gewoontes aan die van anderen aan te passen, om maar niet uit de toon te vallen. Niet voor niets speelt groepsdruk vaak een belangrijke rol bij bijvoorbeeld alcoholmisbruik en vandalisme. Erbij horen vinden we zo belangrijk, dat we er soms dingen voor doen die we eigenlijk liever niet willen, of waar we het nut niet zo van inzien.

Klik op bovenstaande afbeelding voor de video of via deze link

Hoe gevoelig zijn we voor groepsdruk? Streetlab zocht het uit. 

Dat het fijn is om je met anderen verbonden te voelen, merken we als we juichen voor hetzelfde voetbalteam of als we samen rouwen op 4 mei. Mensen die bij dezelfde groep horen zijn bovendien aardiger voor elkaar en vinden elkaar mooier en leuker dan de rest. Wetenschappers noemen dat fenomeen ingroup love. Dat groepsgevoel is trouwens vrij makkelijk te creëren: trek een groepje mensen allemaal dezelfde kleding aan, en ze gaan zich vanzelf als een team gedragen. 

Wat gebeurt er als je een groep mensen splitst en ze rode en blauwe hesjes aantrekt? 

Als een groep je negeert of niet accepteert, kun je daar veel last van hebben. Zoveel zelfs, dat het effect in de hersenen niet te onderscheiden is van fysieke pijn. Buitengesloten worden vermindert je zelfvertrouwen en veroorzaakt stress. Ook heb je door sociale uitsluiting minder het gevoel dat je een betekenisvol leven leidt en dat je controle hebt over de situatie. Zelfs als je maar kort wordt buitengesloten – bijvoorbeeld doordat je in een spelletje een paar minuten de bal niet krijgt toegespeeld – kun je je al behoorlijk rot voelen.

Als je tijdens een balspel ineens niet meer meedoet, kun je je daardoor knap ellendig voelen. 

Ook als mensen worden buitengesloten van activiteiten die niet leuk zijn, of van groepen waar ze eigenlijk helemaal niet bij wíllen horen, zorgt uitsluiting voor een negatief gevoel. Zo weten we uit onderzoek dat proefpersonen het zelfs vervelend vinden om te worden buitengesloten door leden van de Ku Klux Klan.

De gevolgen van buitensluiten worden nogal eens onderschat. Je zou misschien denken dat het minder erg is om te worden genegeerd dan om bijvoorbeeld te worden getreiterd of uitgescholden. Maar volgens de Amerikaanse onderzoeker Kip Williams is buitensluiten net zo erg als pesten, of zelfs nog erger.

Volwassenen die langdurig worden genegeerd zijn gemiddeld genomen slechter af dan mensen die gepest worden, blijkt uit onderzoek. Ze melden zich vaker ziek en nemen vaker ontslag. En ook tieners die op jonge leeftijd langdurig zijn genegeerd, hebben daar veel last van. Ze hebben lagere cijfers, vertonen vaker crimineel gedrag en gebruiken meer drugs dan tieners die langdurig gepest zijn.

Er lijkt zelfs een verband te zijn tussen sociale uitsluiting en de schietpartijen op scholen in de VS. Onderzoekers keken naar dagboeken van 15 daders van dit soort school shootings, en kwamen erachter dat van de 15 daders er 13 werden buitengesloten door hun leeftijdgenoten. 

Daders van schietpartijen op Amerikaanse scholen zijn vaak mensen die langdurig zijn buitengesloten.

Van ‘hij is saai’ tot ‘ze heeft gekke kleren aan’: als je mensen vraagt waarom ze iemand niet accepteren in hun groep, krijg je allerlei redenen te horen. Spaanse onderzoekers vroegen aan honderden jonge kinderen (5-7 jaar) waarom ze sommigen van hun klasgenootjes niet leuk vonden. Bijna driekwart van de genoemde redenen had te maken met gedrag van de ander, zoals agressie, bazigheid en anderen in de rede vallen. Ook afwijkende interesses werden genoemd als reden om iemand niet in de groep op te nemen − bijvoorbeeld dat één kind niet van voetbal houdt en de rest wel.

Maar volgens sociologe Mieke van Stigt worden er altijd redenen gezocht waarom het legitiem zou zijn om iemand buiten te sluiten, terwijl de onderliggende reden meestal gewoon een onveilige groepssituatie is. “Situaties waarin mensen worden buitengesloten ontstaan door een gevoel van gevaar of onzekerheid. De spanningen die dit met zich meebrengt, kunnen als het ware ‘afvloeien’ door één iemand als buitenstaander aan te wijzen.” Zo’n situatie kan volgens Van Stigt bijvoorbeeld ontstaan als er een leraar voor de klas staat die onvoldoende duidelijkheid geeft over hoe je wel en niet met elkaar omgaat.

Bij buitensluiten kan goed leiderschap vaak leiden tot een oplossing, zowel op de werkvloer als in de klas. Mensen die worden langdurig worden buitengesloten door collega’s doen er goed aan om samen met hun leidinggevende naar een oplossing te zoeken, zeggen loopbaancoaches. Net als treiteren en roddelen kan buitensluiten namelijk voor veel spanning zorgen, waardoor je uiteindelijk een burn-out kunt krijgen. Wel raden de deskundigen mensen aan om eerst naar zichzelf te kijken: vinden je collega’s je echt niet leuk, of denk je dat misschien omdat je onzeker bent? En kan het zijn dat je wat moeilijk benaderbaar bent? In dat geval kun je proberen zelf meer initiatief te nemen om contact te maken.

Buitensluiten is een probleem van de hele groep, benadrukken sociologen. Waar mensen worden buitengesloten is sprake van een onveilige omgeving, en daar heeft iedereen – ook de mensen die zelf niet buiten de groep vallen – in meer of mindere mate last van.

• Als een groep je negeert of niet accepteert, kun je daar veel last van hebben. Zoveel zelfs, dat het effect in je hersenen niet te onderscheiden is van fysieke pijn.
• Situaties waarin mensen worden buitengesloten ontstaan vaak door een onveilige groepssituatie. Mensen hebben dan de neiging om één iemand als buitenstaander aan te wijzen.
• We spreken van buitensluiten als iemand buiten de groep wordt geplaatst. Die persoon hoort er niet meer bij en wordt uitgesloten van groepsactiviteiten.
• Mensen zijn sociale dieren: het gevoel dat we ergens bij horen is een van onze basisbehoeften. We doen er dan ook veel aan om in een groep te passen.
• Buitensluiten is een probleem van de hele groep. Goed leiderschap en elkaar beter leren kennen kunnen ervoor zorgen dat mensen elkaar toelaten en accepteren.