De Zilveren Weken vormen een waardevolle periode in het schooljaar om de groepsvorming te versterken en de onderlinge betrokkenheid te vergroten. Door reflectie, doelgerichte activiteiten, gemeenschappelijke ervaringen, effectieve communicatie en ondersteuning gedurende het hele jaar, kunnen leerkrachten een positieve groepssfeer creëren waarin leerlingen zich veilig en betrokken voelen. Het is een continu proces dat zowel tijdens de Zilveren Weken als gedurende het hele jaar aandacht verdient.
De Zilveren Weken is de benaming voor de periode na de kerstvakantie, waarin scholen de gelegenheid hebben om terug te kijken op het eerste deel van het schooljaar en vooruit te kijken naar de resterende tijd. Een groep doorloopt een aantal fases in de eerste zes schoolweken (Gouden Weken) en wanneer de leerkracht deze volgt en op het juiste moment bijstuurt, helpt het de groep bij het vormen van een positieve sfeer waar pesten niet nodig is. Zijn de Gouden Weken minder vlot verlopen dan bieden de Zilveren Weken een nieuwe kans.
Ken je dat fenomeen? Individueel zijn het engeltjes, maar in de groep zijn het bengeltjes, of erger. 
Elke groep heeft zo zijn subgroepjes met kinderen die herkenning vinden bij elkaar en het goed hebben samen. Maar tijdens lockdowns en perioden met naar huis gestuurde klassen of klassen met een 50-50 aanwezigheidsverdeling, wordt de natuurlijke gang van zaken telkens overhoop gehaald.
Waar je met De Gouden Weken een fundament hebt gelegd voor een groep die kiest voor positieve normen en extra geïnvesteerd hebt in ouderbetrokkenheid, vraagt deze periode om iets anders.
Belangrijkste aspecten van de Zilveren Weken
Reflectie en groepsonderhoud
Tijdens de Zilveren Weken is het belangrijk om de groep te onderhouden en aandacht te besteden aan eventuele stormachtige periodes of conflicten die kunnen ontstaan. Onderzoekers zoals Gersick en Wheelan hebben aangetoond dat deze fase in de groepsvorming vaak optreedt na de eerste helft van het schooljaar. Het is daarom essentieel om doelgerichte activiteiten te ondernemen die zowel de betrokkenheid als de taakgerichtheid van de groep bevorderen.
Versterken van samenhang
Om de onderlinge samenhang te bevorderen, is het belangrijk om gezamenlijke doelen te stellen die individuele betrokkenheid en draagvlak stimuleren. Het is niet voldoende om alleen aandacht te besteden aan algemene groepsregels en samenwerking. Door de individuele bijdragen aan het groepsdoel te benadrukken en concrete doelen te formuleren op basis van observaties en ervaringen, kunnen leerkrachten een positieve invloed hebben op de groepsvorming.
Creëren van gemeenschappelijke ervaringen
Het creëren van gemeenschappelijke ervaringen is een effectieve manier om de onderlinge samenhang te vergroten. Door kleine, afwisselende subgroepjes te vormen en rituelen of tradities te introduceren, kunnen leerkrachten een gevoel van gemeenschap en verbondenheid stimuleren. Dit kan variëren van kringgesprekken tot unieke activiteiten die passen bij de specifieke groep of klas.
Communicatie en Verantwoordelijkheid
In de communicatie met leerlingen is het belangrijk om de nadruk te leggen op individuele verantwoordelijkheid. Door leerlingen aan te spreken op hun eigen bijdrage aan de groep en hen te betrekken bij het evalueren van hun rol en prestaties, kan de betrokkenheid en verantwoordelijkheid worden gestimuleerd. Het is ook waardevol om uitdagende en unieke opdrachten te geven die leerlingen betrekken en verantwoordelijkheid geven.
De Bronzen Weken en Verdere Ondersteuning: Na de Zilveren Weken volgen de Bronzen Weken, die zich richten op het terugblikken op het schooljaar vanuit emotionele en leeraspecten. Het afscheid in groep 8 kan ook aan bod komen. Het is van belang om het proces van groepsvorming voortdurend te ondersteunen en te evalueren. Verschillende methodieken en hulpmiddelen, zoals de "Werken aan Wat Werkt" methodiek, kunnen hierbij worden ingezet.
Wat je (opnieuw) wilt bereiken is dat de groep verschillen accepteert en eigenaarschap toont
Hoe dan? Begin met de angst voor verschillen weg te nemen, bijvoorbeeld met waardenspelletjes (ganzenbord, kaartspel) zodat de kinderen leren dat verschil ok is. Tegelijkertijd kun je competitieve werkvormen inzetten waarin je ruimte maakt voor conflict: samen strijden en omgaan met verlies in (continu door)wisselende samenstelling.
Een leuke manier is bijvoorbeeld het good old touwtje trekken of een potje krijtvoetbal, een werkvorm beschreven in mijn boek, net als de overige voorbeelden trouwens. Vervolgens zet je werkvormen in waarin je wederzijdse afhankelijkheid leert ervaren. Een hele mooie oefening om dat te doen is de Cup Stack Challenge, ook online makkelijk vindbaar. Hierbij moet je ontzettend goed afstemmen met je duo-partner om een kopje aan de hand van elastiekjes goed te kunnen stapelen, liefst zodat het een piramide wordt. Maar als duo draag je ook weer bij aan de groepsopdracht (al kun je hiermee variëren). Een vergelijkbare werkvorm is Over de Dikke Mat.
Vervolgens blik je terug op wat je wilt houden, wat werkt en vatbaar is voor herhaling, om tenslotte vooruit te blikken op wat aandacht en onderhoud behoeft en hoe daar vorm aan te geven. Dat kun je bijvoorbeeld doen aan de hand van de terugblik werkvormen (met een letterlijk blik), zoals beschreven in De Zilveren Weken en ook wel terug te vinden in Praxis Bulletin.
Om te zorgen dat je als groep optimaal floreert kun je dan aan de hand van de oplossingsgerichte Werken aan Wat Werkt methodiek met schaalvragen een vervolg geven aan de vooruitblik. Het leuke is dat je daarmee meteen weer aandacht hebt voor het individu binnen de groep en de groep als geheel. Want dat is de ontwikkelingstaak van deze groepsfase; leren ervaren dat je wederzijds afhankelijk bent van elkaar om te floreren als groep, zowel in didactische als pedagogische zin.
Mocht je toch weer noodgedwongen uit het online vaatje moeten tappen, ook dat hoeft geen bezwaar te zijn. In De Zilveren Weken vind je volop energizers die je online in kunt zetten of werkvormen die met een klein beetje bijschaven, prima online uit te voeren zijn.
Als dat lukt, zul je merken dat jouw klas na een week of vier ook weer in rustiger vaarwater terecht komt.
Mocht het nou aanhoudend onrustig blijven, observeer dan eens goed wat er in je klas gebeurt of nodig iemand uit om dat voor je te doen. En denk dan juist ook aan momenten dat je er even niet bij bent en tijdens de minder gestructureerde momenten zoals de leswisselingen en tijdens pauzes. Een leuke tool die Rene van Engelen in Bouwen aan je Groep toont is de Quickscan positieve / negatieve groep, waarmee je kunt zien of de diverse rollen binnen jouw groep aanwezig zijn of dat er het nodige aan ontbreekt.
In het laatste geval is het goed om bij vermoedens van onveiligheid of pesten, een sociogram af te nemen. Daarbij kun je ook als kinderen sociaal wenselijk antwoorden op vragen over pesten, alsnog goed kijken wie elkaar kiezen en wie niet of nauwelijks gekozen wordt, afhankelijk van de vraagstelling (spelen/werken et cetara. En ja, ook voor het voortgezet onderwijs zijn er sociogrammen). De kunst is dan om in gesprek te gaan met diegene die nauwelijks gekozen wordt en afhankelijk van de leeftijd, ook met de ouders.
Als dan inderdaad blijkt dat iemand buitengesloten of gepest wordt, kun je een anti-pestaanpak inzetten. Daarbij prefereer ik zelf de Steungroepaanpak of No Blame methode, die ook wel binnen KiVa wordt beschreven, juist omdat je dan de krachten binnen je groep/klas positief aanspreekt.
De steungroep stel je dan mede samen met kinderen of jongeren die goed liggen binnen meerdere subgroepjes, de potentiele bruggenbouwers. Maar kies vooral de methode waar je achter staat en die bij jou op school gehanteerd wordt.
Overigens heeft Wheelan ook laten zien dat niet elke groep altijd alle fases met goed gevolg weet te doorlopen. Dus het kan zijn dat je op de één of andere manier toch blijft hangen in een onrustiger fase, waar het een vorig of volgend schooljaar wel lukt(e).
Overzicht lesmaterialen voor de Zilveren Weken
- Cup Stack Challenge en Dikke mat draaien
- 10 Energizers voor de Zilveren weken groep 5 tm 8
- Les idee Samen verantwoordelijkheid nemen Zilveren Weken - groep 5 tm 8
- Lesson Up, de Zilveren Weken, dit jaar wil ik ....
- Kletskaartjes School en Veiligheid (pdf)
- Oefeningen voor de Zilveren Weken tegen pesten van School en Veiligheid (pdf)
Tip van onze redactie!
Wil je meer weten over De Zilveren Weken? Bestel dan dit boek geschreven door Boaz. Klik op de afbeelding of op deze link om het boek bij Bruna te bestellen.
Bronnen:
- Gersick, C. J., & Wheelan, S. A.
- Van Overveld, K.
- Bijleveld, B. De Gouden Weken 2.0. Eduforce
- Gieles, P. (1997). Het komt aan op het begin: leefklimaat en leerklimaat in de groep. JSW nr. 10 (juni)
- Wheelan, S. (2009). “Creating Effective Teams: A guide for Members and Leaders”. Sage Publications Inc.
- Tuckman, B. (1965). Developmental sequence in small groups. Psychological Bulletin 63 (6), 384-399.