Zo ga je om met pestgedrag in de klas | Voor Scholen

084-8340086

Zo ga je om met pestgedrag in de klas

Pesten. Geen enkele leerkracht zit erop te wachten, maar in de praktijk komt het voor op elke school. Hoe kun je als leraar het beste omgaan met dit pestgedrag? En hoe maak je pesten bespreekbaar in de klas? Wij vroegen het aan Patricia Bolwerk, oprichter van Stop Pesten Nu.

Hoe kun je pestgedrag het beste signaleren? 

‘Houd je ogen en oren goed open. Zie je dat de non-verbale communicatie van een leerling verandert? Dan weet je dat daar wellicht iets speelt en kun je beter toezicht houden. Wanneer je het pestgedrag zelf signaleert is het belangrijk om het klassikaal te bespreken. Vertel wat er aan de hand is en laat blijken dat je daardoor teleurgesteld bent. Hierbij hoef je de situatie niet te benoemen, maar laat je wel zien dat je het niet eens bent met het pestgedrag. Op deze manier hoef je niet veel tijd te besteden aan het uitvragen van de situatie, maar ga je wel in op het incident. De leerlingen zullen zich hierdoor gehoord en gezien voelen.’

Hoe maak je pesten in de klas bespreekbaar?

‘Het is slim om in het begin van het jaar gedragsafspraken te maken met elkaar. Hierin wordt opgenomen hoe je als klasgenoten met elkaar om moet gaan en vooral hoe niet. Dankzij deze afspraken geef je iedere leerling evenveel kans om aan deze verwachtingen te voldoen. Bedenk samen met de leerlingen welke ‘straffen’ je in de regels wilt opnemen. Bijvoorbeeld: een briefje meegeven aan ouders, het schoolplein vegen of even uit de schoolapp worden verwijderd. De gedragsafspraken kun je ook meegeven aan ouders zodat de afspraken voor iedereen duidelijk zijn. Benoem daarnaast dat iedereen verantwoordelijkheid heeft voor het pestdrag in de klas. Het is belangrijk dat de leerlingen voor elkaar opkomen, pestgedrag melden en elkaar niet buitensluiten. Bespreek eventueel dat deze regels ook na school blijven gelden in bijvoorbeeld de klassenapp.’

Hoe zit het met pesten in de klassenapp? 

‘Het is belangrijk dat de leerlingen begrijpen dat online pesten ook pesten is. Bespreek met elkaar dat je het wilt weten als er iets in de klassenapp gebeurt, zodat je dit klassikaal kunt bespreken. Daarnaast is het goed om te benoemen dat je ook online voor elkaar kunt opkomen. Bijvoorbeeld door een emoticon af te spreken die leerlingen in de chatgroep kunnen sturen als ze merken dat iemand gepest wordt. Hiermee kunnen ze laten zien dat ze het niet fijn vinden wat er gebeurt en aan het gepeste kind laten zien dat ze achter diegene staan.’

Hoe kun je het gepeste kind helpen? 

‘Ik zou het pesten in eerste instantie klassikaal als groepsproces aanpakken en niet afstappen op het gepeste kind. Als je gepest wordt wil je dat het pesten stopt, niet dat de andere kinderen gestraft worden. Zodra een leerling zelf bij je aanklopt over pestgedrag is het belangrijk om individueel een luisterend oor te bieden. Benoem dat je het goed vindt dat de diegene is langsgekomen. De belangrijkste vraag hierbij is: wat kan ik doen om je te helpen? Bedenk daarnaast zelf hoe je het pestgedrag in de klas in het algemeen kunt aanpassen.’  

Hoe kun je het beste omgaan met pesters? 

‘Stel een sanctie op het pestgedrag. Leg uit dat het niet oké is om te pesten en dat daar consequenties bij horen. Bijvoorbeeld door de pester een reflectieopdracht te laten maken. Daarnaast is het belangrijk om de helpende hand te bieden tijdens een individueel gesprek met de pester. Veel kinderen die pesten zitten met zichzelf en hun eigenwaarde in de knoei. Vraag wat er aan de hand is en waarom de pester dit gedrag vertoont. Ook aan de pester kun je vragen hoe je diegene het beste kunt helpen om ander gedrag te vertonen.’

Bron Kidsweek

Pesten aanpakken

Het gaat niet alleen om een gepeste en een pester maar dit gaat veel dieper door. Pesten heeft invloed op de hele groep. Dat ongewenst gedrag plaatsvindt is een teken dat men zich niet veilig genoeg voelt in de organisatie, het team, de groep, de klas of bij zijn/haar leidinggevende met alle gevolgen van dien. In elk bedrijf, school, sportvereniging en bejaardentehuis wordt gepest! Ook als je denkt: "Wij hebben alleen een plaagcultuur". Wij durven een weddenschap met je aan te gaan dat er een aantal mensen zijn die deze plaagcultuur niet, of niet meer leuk vinden en dit ervaren als pesten (ongewenst gedrag). 

Voordat je tegengif kan toedienen is het cruciaal om eerst "de angel' (het pijnpunt) eruit te halen in drie stappen ... 

Door te zorgen dat iedereen in de organisatie, het gehele team, klas of groep in staat is om pesten te ...
Stap 1: Herkennen, wat is het? de rollen, vormen, verschil plagen en pesten.
Stap 2: Erkennen, het gebeurt dus ook hier bij ons in het team, klas, organisatie.
Stap 3: Pak het duurzaam aan!

Stap 1: Pesten herkennen

Geef aan dat jij pesten (ongewenst gedrag) niet tolereert! Zero tolerance (vanaf nu)!

  • Stel duidelijke sancties op voor de pesters & meelopers;
  • Pas deze sancties bij pesten (ongewenst gedrag) consequent toe. 

Consequent zijn, is noodzakelijk voor het succes ook op de lange termijn. Ieder mens heeft in een groepssetting duidelijk omlijnde regels & grenzen nodig. Dit draagt bij aan een gevoel van veiligheid en zekerheid. Door van regels af te wijken of sancties niet conseqent toepassen schep je onrust en verwarring = onveilig klimaat.

Stap 2: Erken Pesten, het gebeurt hier dus ook

Stap 3: Pak het pesten effectief aan

Iedereen is nu in staat het verschil tussen plagen en pesten te herkennen' (doordat zij inzichten hebben verkregen: verschil tussen plagen & pesten, de rollen, de vormen, de gevolgen in stap 1). Biedt ze vervolgens concrete adviezen & tips over 'hoe je pesten kan aanpakken', waardoor zij in staat zijn adequaat te reageren als pestgedrag wordt waargenomen. ► Een goede sfeer bouw je samen! Zie 7 tips! Hoe wordt er gepest?

Pesten aanpakken is een complex probleem | Wat doe jij 

Pesten is een complex, hardnekkig en veelvoorkomend probleem. In onderzoek wordt pesten meestal omschreven als: 'doelbewust agressief gedrag dat zich herhaaldelijk voordoet en waarbij slachtoffers zich moeilijk kunnen verdedigen'. Deze omschrijving werd in de jaren 90 geïntroduceerd door de Noorse onderzoeker Dan Olweus en wordt tot op de dag van vandaag gebruikt in wetenschappelijk onderzoek.

Er zijin ook veel misvattingen rondom pesten. Het is belangrijk om die eerst weg te nemen om te kunnen bepalen hoe pesten wél aangepakt kan worden. Zo zou elke leraar, leidinggevende, coach zich er van bewust moeten zijn, dat in iedere klas/team wordt gepest. "Iemand die zegt dat in zijn of haar klassen/team niet wordt gepest" hebben vaak ongelijk, zo blijkt uit onderzoeken.

Deze onderstaande video laat de complexiteit van het aanpakken van pesten zien in de omgeving van school (dit kan je ook eenvoudig doorvertalen naar een: werkomgeving, sportvereniging of bejaardentehuis).

► of zie video hier van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap geeft een goede weergave 'waarom' het pesten aanpakken zo complex is.

Pesten heeft tal van negatieve consequenties (Salmivalli & Peets, 2009).

  • Slachtoffers kunnen last hebben van psychische klachten, zoals gevoelens van eenzaamheid, gebrek aan zelfwaardering, geen vertrouwen hebben in anderen of depressiviteit. Niet alleen slachtoffers ondervinden (soms blijvende) problemen, ook pesters lopen het risico in hun ontwikkeling slechter af te zijn.
  • Pesters leren niet met overleg of met begrip voor anderen iets te bereiken en blijven vaak onaangepast gedrag vertonen. Daardoor hebben ze een grotere kans om op latere leeftijd probleemgedrag te vertonen, zoals delinquentie (Nansel e.a., 2004).
  • Klasgenoten die niet direct bij het pesten betrokken zijn, ondervinden vaak ook hinder van ernstige pesterijen; ze voelen zich minder veilig en zijn bang om het volgende slachtoffer te worden (Nishina & Juvonen, 2005).
  • Pesten heeft tot slot ook negatieve gevolgen voor het welbevinden van leerkrachten (zie Espelage e.a., 2013). Bron RUG. 

Proefschrift 'Pesten op school is vaak een groepsproces'  

Onderzoek socioloog Johannes Ashwin Rambaran onderzocht pesten als groepsproces in combinatie met de rollen. Zijn bevindingen:

  • Zo worden pesters vaak vrienden met andere pesters en zetten ze hun vrienden aan tot pesten.

Dit patroon is niet zichtbaar bij slachtoffers van pesten.

  • Slachtoffers van dezelfde pester kiezen elkaar niet als vrienden
  • En kinderen die bevriend zijn met een slachtoffer worden niet sneller slachtoffer van de pester. 

Verdedigers spelen een belangrijke rol bij het tegengaan van pesten

Ze hebben de mogelijkheid om de situatie voor slachtoffers aanzienlijk te verbeteren door direct in te grijpen, bijvoorbeeld door de pesters te confronteren met hun gedrag en daarmee het pesten te laten stoppen. Hiermee zorgen ze er tegelijkertijd voor dat slachtoffers zich beter voelen door minder last te hebben van gevoelens van angst en depressie en meer zelfvertrouwen te krijgen. Hoewel de meeste kinderen het pesten afkeuren en slachtoffers van pesten graag willen helpen, blijft het verdedigen van slachtoffers vaak uit. Een veel gehoorde reden is dat mogelijke verdedigers, zogenaamde omstanders, bang zijn om zelf het slachtoffer te worden van pesten wanneer ze ingrijpen vooral in een omgeving waarin het pesten overheerst en pesten dus de norm is. Wel of niet overgaan tot verdedigen hangt van meer af dan individuele factoren en klasfactoren. De sociale band die kinderen hebben met het slachtoffer speelt mogelijk ook een belangrijke rol: hebben ze een positieve of negatieve relatie met het slachtoffer?

Worden omstanders ontmoedigd om te interveniëren in pesten?

Als een groot deel van de klas meedoet, wordt pesten de norm in een klas. Voorgaand onderzoek laat zien dat in zulke klassen pesters meer worden geaccepteerd door klasgenoten terwijl kinderen die niet meedoen met pesten of gepest worden juist sterk worden afgewezen door klasgenoten. Dit vormt mogelijk ook een reden waarom in klassen waar pesten veel voorkomt kinderen minder vaak opkomen voor slachtoffers door hen te verdedigen, omdat ze bang zijn afgewezen te worden of erger nog zelf het slachtoffer worden van pesten.

De resultaten uit dit proefschrift laten zien dat wanneer slachtoffers een positieve band hebben met klasgenoten zij eerder verdedigd worden, zelfs in een klas waarin pesten veel voorkomt. Deze bevindingen bieden aanknopingspunten voor scholen om pesten tegen te gaan door aandacht te besteden aan het ontwikkelen van positieve relaties (bijvoorbeeld vriendschappen of samenwerken) tussen slachtoffers en mogelijke verdedigers (omstanders).

Meer lezen over het Proefschrift 'Pesten op school is vaak een groepsproces'  / Report The classroom as context for bullying: a social network approach

Pesten is een complex probleem en moet gezien worden als een groepsproces waarbij kinderen verschillende rollen innemen (pester, slachtoffer, verdediger, assistent, meeloper en buitenstaander. Pesten op school is vaak een groepsproces. Zo worden pesters vaak vrienden met andere pesters en zetten ze hun vrienden aan tot pesten. Gijs Huitsing is promovendus bij de RUG (sociologie) en het interuniversitaire ICS heeft een zeer interessant artikel geschreven over 'Pesten als groepsproces'

Slachtofferschap in de context van het groepsproces van pestgedrag geplaatst door zes pestrollen te bestuderenBeau Oldenburg Zes rollen bij Pesten

  • Slachtoffers worden herhaaldelijk en langdurig gepest en hebben vaak moeite om zichzelf te verdedigen.
  • Pesters beginnen met pesten en zorgen ervoor dat anderen mee gaan pesten.
  • Assistenten helpen de pester met het pesten van het slachtoffer.
  • Aanmoedigers pesten zelf niet actief mee, maar belonen de pester, bijvoorbeeld door het pestgedrag te aanschouwen en het slachtoffer uit te lachen.
  • Verdedigers grijpen actief in en proberen het pesten te stoppen, schakelen de leerkracht in of proberen het slachtoffer te troosten.
  • Buitenstaanders houden zich afzijdig en kiezen voor zowel dader als slachtoffer geen partij (Salmivalli, Lagerspetz, et al., 1996). In negen empirische onderzoeken heb ik drie perspectieven op de pestrollen behandeld: ontwikkelings-, methodologische, en sociaal- cognitieve perspectieven.

    Onderzoek naar het groepsproces brengt verschillende factoren aan het licht die bijdragen aan het in stand houden van pesten. Dat kunnen bepaalde pestrollen zijn die het pesten aanmoedigen, de normen van een groep die pesten bevorderen of belangrijke opbrengsten van pesten. Download het proefschrift 'Het groepsproces van pesten: ontwikkelings-, methodologische en sociaal-cognitieve perspectieven'Het is belangrijk om pesten als groepsproces te zien

Er zijn meer leerlingen bij pesten betrokken dan alleen daders en slachtoffers. Andere leerlingen dragen ertoe bij dat het pesten in stand blijft of zelfs toeneemt. Meelopers en aanmoedigers zorgen ervoor dat daders zich gesterkt voelen. Doordat buitenstaanders niet ingrijpen, stemmen ze impliciet in met het pesten. Hun rol is daardoor minder onbelangrijk dan die op het eerste gezicht lijkt. Verdedigers zijn belangrijk voor slachtoffers, maar ze kunnen het pesten in een klas vaak niet helemaal stoppen. Wel voelen slachtoffers zich een stuk beter in een klas met veel verdedigers. De rollen van leerlingen bij pesten zijn vaak dynamisch. Daders kunnen bijvoorbeeld ook verdedigers zijn, vooral van hun eigen vrienden.

Andere leerlingen vormen ook een belangrijke omgeving die van invloed is op de norm ten aanzien van de evaluatie van pesten

De bereidheid van leerlingen om wel of niet met pesten door te gaan hangt hiermee samen. Als belangrijke leerlingen (zoals seksegenoten of populaire leerlingen) pesten accepteren, hebben daders weinig reden om hun gedrag te stoppen. Als er daarentegen veel leerlingen in de klas optreden tegen pesten, is het voor daders veel minder aantrekkelijk om door te gaan met pesten. Zij zullen dan eerder geneigd zijn om te stoppen.

Een verklaring voor pesten ligt daarom ook in het willen bereiken van bepaalde doelen

Sociaal aanzien is een belangrijk doel voor alle leerlingen, en met name voor daders. Leerlingen kunnen hun status verhogen door andere leerlingen te domineren, bijvoorbeeld door te pesten. Ze kiezen hiervoor veelal niet-populaire, afgewezen leerlingen uit om wie anderen weinig geven; dit om de goede relatie met anderen niet te verliezen. Pesten kan dus een positief resultaat hebben, omdat het helpt om belangrijke doelen te bereiken. Als pesten niet gewaardeerd wordt in een klas en de opbrengst daardoor niet langer positief is, zullen daders minder gemotiveerd zijn om ermee door te gaan.

Loes Pouwels is universitair docent bij de vakgroep pedagogische wetenschappen aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij promoveerde met dit proefschrift ‘The Group Process of Bullying: Developmental, Methodological, and Social-Cognitive Perspectives’, Radboud Universiteit, Nijmegen, 2018.

 

leerkracht wilt u dat er een positieve sfeer heerst in de klas, dat leerlingen prettig met elkaar omgaan en dat pesten geen kans krijgt. Toch komt pesten voor op elke school en in iedere groep. Dit infoblad geeft u een handreiking bij het herkennen, aanpakken en voorkomen van pesten in uw klas.

Pesten herkennen

Bij pesten is er sprake van een negatieve bedoeling. De negatieve handelingen zijn structureel tegen dezelfde persoon gericht. En er is sprake van machtsongelijkheid. Om pesten aan te pakken is het van belang pesten te herkennen. Volgens bioloog en pestonderzoeker Patrick van Veen (Apemanegement) is het herkennen van pesten lastig omdat de leerkracht zelf deel uitmaakt van de groep waarbinnen het pesten zich afspeelt.

Leerkrachten blijken maar twintig procent van het pestgedrag waar te nemen (Van Veen)

Daarnaast kunt u gewoonweg niet alles waarnemen. Buiten uw zicht om pesten leerlingen elkaar bij de kluisjes, op het schoolplein, in de gangen, in de kantine en niet te vergeten op sociale media. Wees alert op signalen van pesten zoals:

  • De leerling is vaak afwezig of ziek.
  • De leerling wordt door medeleerlingen aangesproken me een bijnaam.
  • De leerling haalt plotseling slechtere resultaten.
  • De leerling wordt regelmatig als laatste gekozen bij het indelen van groepjes of het samenwerken.
  • De leerling is vaak alleen tijdens pauzes.
  • De leerling komt ruim voordat de les begint naar de klas of blijft na de les hangen.

Reageren op pesten in de klas

De leerkracht ziet (pest)gedrag meestal niet. U ziet vooral de reactie. Een leerling is boos, reageert agressief is verdrietig of stil. Oordeel niet te snel over negatief gedrag van een leerling maar probeer de reden te achterhalen. Reageer op elk signaal dat u krijgt.

  • Praat erover.
    Vertel wat u ziet en hoort en vraag leerlingen wat er speelt. Praat daarna met de direct betrokken leerlingen afzonderlijk. Zie ook Tips voor het gesprek met leerlingen. Voer ook regelmatig het gesprek met de klas over pesten in het algemeen.
  • Grijp in als het pestgedrag aanhoudt.
    Neem maatregelen en maak afspraken met de betrokkenen.
  • Hou de vinger aan de pols.
    Check of gemaakte afspraken worden nagekomen en de situatie is opgelost.

Wij bellen altijd direct de ouders als er iets voorvalt (leerkracht groep 7)

  • Informeer ouders
    Laat ouders – van basisschoolleerlingen- direct weten dat er iets is voorgevallen en hoe is gereageerd op de situatie. Nodig – afhankelijk van (de ernst van) het voorval of als er behoefte aan is – de ouders van de pester(s) en gepeste uit voor een gesprek. Zie Tips voor het gesprek met ouders. Soms is het nodig (bij aanhoudende onrust en pesten in de klas) om alle ouders te informeren over wat er speelt in de klas (en op sociale media). Vertel ze welke afspraken zijn gemaakt en welke maatregelen u heeft genomen. U laat zien dat pesten serieus wordt aangepakt. Ouders kunnen het voorval dan ook thuis bespreken.
  • Neem strafmaatregelen.
    Afhankelijk van de ernst van het voorval neemt u (straf)maatregelen. Zie Sanctieladder leerlingen.
  • Raadpleeg de coördinator pestbeleid op uw school.
    Deze persoon heeft de taak advies te geven over de aanpak van pesten en fungeert als klankbord voor collega’s met vragen over pesten.

Tips voor het gesprek met ouders

  • Neem vragen, zorgen en klachten van ouders over pesten altijd serieus.
  • Maak een afspraak voor een gesprek en reserveer hiervoor voldoende tijd.
  • Luister naar wat de ouders u te vertellen hebben en toon begrip voor hun zorgen.
  • Vertel wat u als leerkracht ziet, hoort en weet en wat u heeft gedaan aan de situatie.
  • Spreek verwachtingen naar elkaar uit.
  • Maak duidelijke afspraken en kom ze na.
  • Verwijs ouders zo nodig naar het aanspreekpunt pesten/de vertrouwenspersoon.
  • Wijs ouders op het veiligheidsbeleid rond pesten van school

Tips voor het gesprek met leerlingen

  • Laat de leerling zijn verhaal vertellen.
  • Luister en vat samen.
  • Stel voornamelijk open vragen. Wat wil je dat ik nu doe?
  • Laat ze zelf nadenken over oplossingen. Biedt daarbij sturing en hulp aan.
  • Vertel duidelijk wat je wel en niet kunt doen om de situatie te veranderen.
  • Maak concrete afspraken.
  • Plan een vervolgafspraak op korte termijn.
  • Vraag hoe het gaat en of afspraken zijn nagekomen.
  • Vertel de leerling dat er op school een aanspreekpunt pesten/vertrouwenspersoon is.
  • Bespreek met de leerling of en hoe de ouders kunnen worden geïnformeerd.

Pesten voorkomen

Als leerkracht speelt u een belangrijke en onmisbare rol in tegengaan van pesten. Door in te grijpen bij pestgedrag en duidelijk aan te geven welk gedrag wel en niet wordt geaccepteerd in de groep.

De oplossing ligt vooral in handen van de leerkracht. Die moet positief leiderschap tonen (Mieke van Stigt)

Daarnaast is het investeren in een goede sfeer in de klas van belang. De eerste weken van het schooljaar – de gouden weken- bieden hier een uitgelezen kans voor. Maar aandacht besteden aan een positieve groep is het hele schooljaar van belang. Door actief te werken aan groepsvorming heeft u invloed op de groep en zorgt u ervoor dat leerlingen eerder bij u komen als er iets speelt. Informeer ook ouders over de manier waarop u werk maakt van een veilige en fijne groep. Zie ook het Infoblad Groepsdynamica in de klas.

Ik ben erg tevreden hoe de kinderen met elkaar omgaan. Ik heb hier in de eerste schoolweken veel aandacht aan besteed en zie dat het zijn vruchten afwerpt. We worden steeds meer een groep (Meester groep 6 via Klasbord)

Online pesten

Veel pestgedrag tussen leerlingen speelt zich online af op sociale media en internet. Bij online pesten oftewel cyberpesten gaat het om onder meer buitensluiten op social media, bedreigen, afpersen, nep-accounts maken, het verspreiden van ongewenst beeldmateriaal en shame-sexting.

Zo’n 7 tot 10 % van de kinderen heeft last van cyberpesten.

Bij online pesten zijn de effecten merkbaar tot in het klaslokaal ook al speelt het pesten zich buiten school af. Onderstaande tips kunnen helpen om online pesten aan te pakken en te voorkomen:

  • Investeer in mediawijsheid.
    Leer leerlingen bewust om te gaan met sociale media en internet. Besteed aandacht aan privacy en het zorgvuldig omgaan met persoonlijke gegevens en beeldmateriaal. Wijs ze op de risico’s en gevaren. Informeer leerlingen over strafbaar gedrag zoals het ongevraagd doorsturen van naaktfoto’s van leerlingen, iemand bedreigen  en afpersen.
  • Bespreek school- /klassenregels en afspraken
    Ga met leerlingen in gesprek over hoe je leuk met elkaar omgaat online. Weet welke afspraken en regels gelden op school- ook over online gedrag- en bespreek dit regelmatig in de klas. Wat mag wel en wat mag niet? Ga op een leuke manier aan de slag met het maken van afspraken over hoe de klas met elkaar wil omgaan op sociale media. Maak bijvoorbeeld gebruik van de gratis les Whatshappy van Kennisnet.
  • Bied hulp aan
    Vertel leerlingen bij wie ze op school terecht kunnen als ze te maken krijgen met ongewenst online gedrag (leerkracht, mentor, vertrouwenspersoon, aanspreekpunt pesten). Vertel ze over het bestaan van: de organisaties onder de oranje buttons. Daar kunnen ze terecht met hun verhaal en hulp krijgen. Adviseer leerlingen om altijd bewijsmateriaal (screenshots, chats, mails) te bewaren.