Angstcultuur op kunstopleidingen: studenten melden 'ongekend veel' klachten

"In de meldingen valt op dat een veilig leer- en werkklimaat niet vanzelfsprekend is. Dat betekent dat bij verschillende opleidingen onveilige situaties ontstaan", zegt directeur hoger onderwijs van de onderwijsinspectie Esther Deursen. 

RTL Nieuws toonde in maart al aan dat er een onveilige leeromgeving heerst op het Amsterdam Fashion Institute (Amfi). Op basis van bijna dertig verklaringen van (ex-)studenten en honderden online reacties bleek dat er sprake is van een 'giftige cultuur'. Studenten staan onder constante stress en kampen met faalangst, burn-outs en paniekaanvallen.

Probleem groter dan gedacht

De onderwijsinspectie wilde de onderste steen naar boven halen en riep (ex-)studenten op zich te melden. De Inspectie van het Onderwijs zegt nu geschrokken te zijn van de aard en omvang van de meldingen. De meeste meldingen kwamen binnen over Amfi, maar de inspectie kreeg ook signalen over andere kunst- en modeopleidingen binnen.

De inspectie wist lange tijd van niets: "In het hoger onderwijs is er geen verplichting om dit soort zaken te melden, in het voortgezet onderwijs is dat wel verplicht", zegt Deursen. Sporadisch werd er een melding gedaan bij de inspectie.

Huilende studenten

RTL Nieuws sprak met verschillende (ex-)studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Voormalig fashion design studente Cher deed een melding bij de onderwijsinspectie. Ze vertelt dat ze regelmatig werd afgekraakt: "Tijdens de eindpresentaties werden we echt de grond ingetrapt. Studenten liepen soms huilend weg."

Toen Cher tegen gezondheidsproblemen aanliep kon ze niet op begrip rekenen. Er werd haar verteld dat ze met haar beperking maar beter kon stoppen. "Een lerares heeft letterlijk gezegd; we gaan geen rekening meer met je houden. Iedereen heeft wel wat, de een is zwanger, de ander is doof, dat doen wij hier niet."

Daarnaast was er sprake van een hoge werkdruk. "Er werd gezegd ‘je moet je leven ervoor geven’. School was het allerbelangrijkste. Ik heb hele lange momenten gehad dat ik me continu gestrest voelde", vertelt een recent afgestudeerde HKU Media student anoniem.

Onveilige meldcultuur

Volgens haar konden studenten nergens met hun klacht terecht. Het is een klein wereldje: "Er zijn heel weinig docenten en alle docenten zijn bevriend met elkaar. Er is geen mogelijkheid om iets aan te kaarten zonder dat je er zelf direct op wordt afgerekend."

De angst om misstanden te melden, draagt volgens de inspectie ook bij aan sociale onveiligheid. "We zien in de meldingen dat studenten misstanden niet durven te melden, soms omdat opleidingen vrij klein zijn, maar ook omdat opleidingen verbonden zijn aan een werkveld dat vrij klein is en dat er een bepaalde mate van afhankelijkheid is", zegt directeur Deursen. 

Ook de HKU Media student herkent deze cultuur: "De sfeer die in bepaalde lessen hing was zo dat je je niet durfde uit te spreken omdat de indruk werd gegeven dat het zo hoort op de kunstacademie. Er is een bepaald idee hoe de kunstwereld moet zijn en je dingen maar pikken omdat het erbij hoort."

Cultuur gebaseerd op angst en macht

Ook de Academie van Beeldende Kunsten (KABK) en de Design Academy Eindhoven (DAE) raakten recent in opspraak. Beide scholen huurden een extern onderzoeksbureau in om onderzoek te doen naar sociale veiligheid.

De rapporten zijn vernietigend. Uit deze rapporten blijkt dat studenten zich onzeker en onveilig voelen. De hoge (werk)druk lijdt tot stress, gezondheidsproblemen en mentale klachten. Ook hier functioneren de klachtenprocedures niet. Studenten weten niet waar ze terecht kunnen of zijn bang om zich te melden. "Sommigen ervaren de sfeer bij DAE als een cultuur gebaseerd op angst en macht," is te lezen in het rapport.

Het rapport over de KABK was voor directeur Marieke Schoenmakers reden tot aftreden.

Sociale veiligheid op de agenda

De onderwijsinspectie geeft aan dat de voorbereidingen voor het onderzoek naar sociale veiligheid bij scholen in het hoger kunstonderwijs inmiddels zijn begonnen. Om te kijken of er sprake is van een structureel probleem. Ondertussen zet de inspectie sociale veiligheid hoog op de agenda bij de gesprekken met besturen in het hoger onderwijs.

De HKU laat in een reactie weten dat hun beleid zich kenmerkt door openheid en veiligheid, maar dat incidenten met ruim 4000 studenten en 1000 medewerkers niet altijd uitgesloten kunnen worden. "We zijn alert op signalen en volgen klachten en meldingen altijd op." De school geeft aan dat feedback de persoonlijke artistieke identiteit raakt en dat 'dit studenten kwetsbaar maakt omdat feedback een persoonlijke impact heeft'.

De HKU zegt een scherpe interne gedragscode te hanteren en zich samen met de hele hoge kunstonderwijs-sector in te zetten voor het waarborgen van sociale veiligheid. 

Verantwoording:

Naar aanleiding van het onderzoek naar de onveilige cultuur op het Amfi kreeg RTL Nieuws meerdere tips binnen over de HKU. De studenten worden in het artikel niet met naam genoemd. Ze zijn bang dat de verhalen invloed hebben op hun toekomstige carrière of sollicitaties. De naam Cher is dan ook een bijnaam. De bevestiging van de klacht bij de onderwijsinspectie en mailcorrespondentie met de HKU is gedeeld als bewijsmateriaal.

Bron RTL Nieuws