'Deepnudes' en de opkomst van nep naakt: wat kun je er tegen beginnen?

Inmiddels zijn er diverse websites en apps in omloop die het maken van deepnudes angstaanjagend eenvoudig maken. Hoewel de makers en oorsprong vaak moeilijk te traceren zijn, meldt het Britse platform Glamour dat één van deze sites in de eerste zeven maanden van 2021 38 miljoen hits te pakken had. De ondertitel van de website luidt: ‘Kleed alle vrouwen uit, wat ze ook aan hebben. Beter dan deepnude. De bedreiging voor vrouwen.’

Impact

Helpwanted, een hulplijn voor slachtoffers van online seksueel misbruik, weet niet exact hoeveel mensen vanwege deepnudes bellen. Wat wel opvalt, is dat de nepbeelden steeds realistischer worden, zegt inhoudelijk beleidsmedewerker Simone Belt. “Door de technologie is nep steeds moeilijker van echt te onderscheiden. Dat maakt het voor slachtoffers nog ingewikkelder om te zeggen: ‘Dit ben ik niet, en dat kun je hier aan zien’.”

Zelfs als het overduidelijk is dat de foto of video nep is – het hoofd past bijvoorbeeld totaal niet bij het lichaam waar het is opgeplakt – blijft het een inbreuk op iemands lichamelijke integriteit. “Dat kan net zo goed schadelijk zijn. Er wordt iets met je lichaam gedaan, en geïmpliceerd dat jij dat bent. Ook al is het duidelijk niet zo. Dat kan heel naar zijn om te ervaren.”

Hoe groot de impact is, verschilt per situatie. “Soms waait het zo weer over, maar vaak gaan dit soort beelden op middelbare scholen rond. Dan krijgt het slachtoffer vaak een bepaalde reputatie, wat op die leeftijd extra moeilijk is. Dit wordt ook wel victim blaming genoemd, waarin mensen die slachtoffer zijn van een situatie daar onterecht de schuld van krijgen.”

“Deepnudes worden niet specifiek genoemd in de huidige wetgeving”, zegt Bart Schermer, hoogleraar Privacy en Cybercrime aan de Universiteit Leiden. In januari 2020 is de nieuwe ‘wraakporno’-wetgeving in werking getreden. Hierdoor is het verspreiden van beelden van een seksuele aard nu expliciet strafbaar. “Een deepnude is misschien geen echt naaktbeeld van iemand, maar kan de seksuele privacy in dezelfde mate aantasten.”

Wetgeving

“Er zijn geen zaken over deepnudes geweest. Daarom is het niet zeker hoe de rechter de wet gaat interpreteren”, zegt Schermer. “Maar het is niet uitgesloten dat dit soort beelden er wel onder vallen. De impact is van vergelijkbare aard.” Hij raadt slachtoffers aan om aangifte te doen. “Zo krijg je het probleem op de radar van de politiek en de politie.” 

Vanuit de Tweede Kamer zijn er nu al initiatieven om deepnudes expliciet strafbaar te stellen.

Zowel Schermer als Belt van Helpwanted maken zich zorgen over het gebrek aan capaciteit bij de politie om dit soort zaken op te pakken. “Er zijn heel veel mooie plannen om de zedenwetgeving te verbeteren”, zegt Belt. “Zonder extra capaciteit kun je daar niets mee. We zien nu al dat slachtoffers van online seksmisdrijven heel lang moeten wachten.”

Civiele rechtszaak

“Als je weet wie de beelden heeft verspreid, kun je als slachtoffer ook een civiele rechtszaak aanspannen”, zegt Schermer. “Je moet dan kunnen bewijzen dat dit een onrechtmatige daad is en dat je schade hebt ondervonden door deze inbreuk op je portretrecht. Dat kost veel tijd en moeite voor het slachtoffer. Vaak voelen zij zich al enorm aangetast in hun privacy en dan worden ze weer met de situatie geconfronteerd.”

Voor het verwijderen van de beelden én het voorkomen van verdere verspreiding, moet je volgens Schermer bij de tussenpersoon zijn. “Je kunt aan platforms zoals Facebook of Snapchat vragen of ze de beelden offline halen. Facebook neemt dit soort wraakporno-achtige situaties vaak heel serieus, omdat het in strijd is met hun eigen algemene voorwaarden.”

De ‘schimmige plekken’ van het internet trekken zich weinig tot niets van dit soort verzoeken aan, vertelt Schermer. “Denk aan instant messaging kanalen zoals Telegram, maar ook websites die specifiek gericht zijn op het creëren en tonen van dit soort beelden. Die zitten vaak ook in het buitenland.”

“Het begint bij mensen die de echte of neppe beelden verspreiden”, zegt Belt. “Iedereen kan zich daar tegen uitspreken en ervoor kiezen de foto’s niet door te sturen en te verwijderen. Anders blijft het probleem bestaan.”

Geen garanties

Volgens Schermer kunnen slachtoffers deepnudes niet voorkomen. “Overal staan foto’s van ons online: van LinkedIn tot Instagram. Voor een deepfake-algoritme is een klassenfoto al genoeg om tot nieuwe beelden te komen.”

“De technologie wordt steeds geraffineerder”, benadrukt hij. “Het probleem wordt de komende jaren daardoor alleen maar groter.” Daarom zijn er mensen die niet alleen het verspreiden van deepnudes willen verbieden, maar ook het aanbieden van de mogelijkheid om ze te maken. “Door die websites en apps strafbaar te stellen, pak je het probleem bij de wortel aan. Je hebt ook nog andere mogelijkheden binnen het recht, en dat is de overheid nu aan het onderzoeken: hoe moeten we hierop reageren?”

Bron Linda