‘Ik heb de moed niet gehad om het officieel te melden’

Veel artsen en geneeskundestudenten krijgen te maken met grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, zo blijkt uit de Medisch Contact-enquête over intimidatie en machtsmisbruik, seksueel grensoverschrijdend gedrag, discriminatie en racisme en pesten. We spraken met een aantal respondenten* over hun ervaringen.

intimidatie/machtsmisbruik

Chirurg: ‘Niemand had de ballen om in te grijpen’

‘Tijdens mijn opleiding chirurgie had ik te maken met een opleider die mij kapot probeerde te maken. Het begon toen ik in het vijfde jaar van mijn opleiding parttime ging werken, om zo nu en dan ook eens zélf mijn kind naar school te kunnen brengen. Hierover kreeg ik felle kritiek van deze opleider, die mij frequent apart nam en intimiderende dingen zei, zoals dat ik echt niet op een baan hoefde te rekenen als ik niet fulltime mijn opleiding zou blijven doen – en dat ik toch een man en ouders had om voor mijn kind te zorgen. Aan de operatietafel met deze opleider ontstond een heel intimiderende sfeer. Ik werd voortdurend gekleineerd en opgejut en er werd me steeds verteld dat ik er niks van bakte. Op een gegeven moment mocht ik niks meer doen op de ok. Het werd steeds gekker. Op een gegeven moment maakte deze opleider de hele maatschap wijs dat ik niet functioneerde, terwijl er in de eerste vier jaar van mijn opleiding en de jaren daarvoor dat ik er als anios werkte, nooit problemen waren geweest, ik alleen maar goede beoordelingen had. Mijn hoofdopleider riep me toen bij zich en zei dat ik een traject van een halfjaar moest volgen om te bewijzen dat ik wél functioneerde. Ik vond het ongelooflijk moeilijk en verdrietig dat niemand de ballen had om in te grijpen, terwijl ze me al meer dan zeven jaar kenden. Dat de opleider en de rest van de opleidingsgroep me lieten vallen. Uiteindelijk is het dusdanig geëscaleerd dat ik mijn opleiding in een ander ziekenhuis heb afgemaakt – dat heeft me gered.

Ik ben weggegaan – gelukkig kreeg ik die kans – en ben er nooit meer op teruggekomen. Ik heb er met niemand meer over gesproken. Je kúnt er niks tegen beginnen, omdat je lange tijd in zo’n sterke afhankelijkheidspositie zit. En je wilt niet dat je kop gaat rollen door er openheid aan te geven.

Het was een enorm moeilijke tijd en het gekke is dat als iemand je voortdurend zegt dat je niet functioneert, je toch aan jezelf gaat twijfelen. Dat je toch gaat denken dat het aan jezelf ligt. Ik ben nu een paar jaar verder, kan er met wat meer afstand naar kijken en ik wéét: het lag niet aan mij. Inmiddels zit ik zelf in een maatschap en ben ik nog elke dag gelukkig in mijn vak als chirurg. Ik ben ontzettend blij dat ik het destijds heb volgehouden. Maar het heeft me nooit helemaal verlaten. Ik ben nog steeds soms onzeker over wat mensen van mij vinden op het werk. En dat je zomaar vanuit het niets heel negatief beoordeeld kunt worden.’

seksueel
Aios: ‘Ik heb de moed niet gehad om het officieel te melden’

‘Het begon met kleine dingen. Mijn opleider legde steeds zijn hand op mijn muishand, bij het geven
van uitleg over het computersysteem waarmee we werkten. Eerst dacht ik nog dat het vriendelijk bedoeld was. Maar hij leunde ook tegen me aan en werd steeds handtastelijker – in het grijze gebied waarin je je nog afvraagt of het normaal is of niet. Maar mijn medeaios wees me erop dat het écht niet normaal was, en dat deze opleider – een man van rond de 60 – heel erg verliefd op mij was. Nadat zij dat had gezegd, ging ik er meer op letten en zijn gedrag ging steeds verder, met opmerkingen, of fysiek te dichtbij komen. Zo zei hij bijvoorbeeld dat hij eraan dacht om zijn vrouw te verlaten. En hij vroeg me wat ik ervan zou vinden als hij een vrouw van mijn leeftijd zwanger zou maken. Of hij schepte erover op dat wij de bloemetjes buiten zouden gaan zetten wanneer we samen op een buitenlands congres zouden zijn. Een keer zat er een vlek op zijn broek. Het zag eruit als melk, maar voor doordenkers als sperma. Toen iemand wat zei over die vlek, zei hij: “Ja, je moet er wat voor over hebben om bij mij in opleiding te zijn.” Tijdens een congres liep hij de hele tijd achter mij aan. Het viel andere mensen op dat ik me raar gedroeg tijdens dat congres – alsof ik hen probeerde te ontwijken. Maar dat kwam doordat ik hém probeerde te ontlopen. Het gekke is dat ik mezelf in het begin heel erg schuldig voelde, omdat ik er zelf bij was en niks deed. Ik denk dat dat komt doordat het in een grijs gebied begon en er zo’n gestage opbouw inzat. Doordat ik van hem afhankelijk was – en mijn opleiding wilde afronden – zat ik in een lastige positie. Hij was de enige die ervoor kon zorgen dat ik de opleiding wel of niet kon afmaken. Ik ben naar de vertrouwenspersoon van de organisatie gestapt en die heeft me er op een heel fijne manier doorheen geholpen. Ze heeft mij zelf de keuze voorgelegd of zíj hem erop aan zou spreken of dat ik dat zou doen. Ik heb daar heel lang over nagedacht, maar ik heb ervoor gekozen er geen werk van te maken, terwijl ik nog in opleiding was en nog afhankelijk van hem. Ik heb de opleiding versneld afgemaakt en ben daarna gelijk begonnen met een andere opleiding. Hij had daardoor wél een groot probleem, want ik was de enige mogelijke kandidaat die hem zou opvolgen. Ook na het afronden van de opleiding heb ik de moed niet gehad om een officiële melding te doen bij de organisatie. Dan moet je alles opentrekken, hij wordt misschien wel uit zijn functie gezet en iedereen komt het te weten. En omdat het een klein wereldje is, komt ook iedereen te weten dat ík dat heb gedaan.

De impact van deze gebeurtenissen voel ik nog steeds. Het zit hem in kleine dingen. Als ik merk dat iets niet door de beugel kan, ga ik snel in de weerstand. Soms iets te veel misschien. Dat komt doordat ik het nog niet helemaal heb verwerkt.’

intimidatie/machtsmisbruik

Chirurg: ‘Ik heb bewust voor een andere aandachtsgebied gekozen na mijn opleiding’

‘Tijdens mijn opleiding chirurgie was er een staflid dat een heel onveilige sfeer creëerde voor mij. Er waren meerdere voorvallen, maar het ergste was dat dit staflid mij zonder overleg in het operatieverslag noteerde als eerste operateur bij een spoedoperatie waar ik slechts de eerste twintig minuten bij aanwezig was en alleen assisteerde. Na die operatie ontstond er een complicatie en werd er een calamiteitenonderzoek gedaan. De calamiteitencommissie ging ervan uit dat ik de hele operatie zelf had uitgevoerd. Ik heb dit staflid er daarna op aangesproken, maar deze reageerde heel blasé op het noteren van mijn naam als eerste operateur – alsof dat heel normaal was. Het staflid deed alsof ík gek was en niet-collegiaal. Zo werd je telkens op heel slinkse wijze naar voren geschoven als er iets was misgegaan – en zelf dook het staflid weg. Ik ging steeds aan mezelf twijfelen: heb ik misschien toch iets verkeerd gedaan?

Mijn carrière had er anders uitgezien als deze persoon niet mijn collega was geweest. Ik heb namelijk bewust voor een ander aandachtsgebied gekozen na het afronden van mijn opleiding, om geen directe collega te hoeven worden. Een paar jaar later kreeg ik een baan aangeboden in een ander ziekenhuis, waar ik mede vanwege deze situatie op ingegaan ben.

Ik ben nog steeds heel erg alert op de verslaglegging van operaties. Ik overleg altijd heel goed met collega’s wat de rolverdeling is, wie de eerste operateur is. Ik ben inmiddels zelf opleider en probeer bewust een heel veilige opleidingssituatie te creëren. Dit staflid was duidelijk een omgekeerd rolmodel voor mij.’

discriminatie lhbtiqa

Medisch specialist: ‘Een collega zei dat non-binaire personen gewoon een keuze moeten maken’

‘Ik ben geboren als vrouw, maar nog zoekende naar mijn eigen genderidentiteit. Ik identificeer mezelf als non-binair. Maar geen van mijn collega’s weet dit. Ze weten wél dat ik getrouwd ben met een vrouw. Er wordt in het team eigenlijk meestal lacherig gedaan over diversiteit of er wordt ronduit geringschattend over gedaan. Mijn leidinggevende noemt me soms “homo” ten overstaan van de rest. Dan zegt hij erbij dat hij niks tegen homo’s heeft, alsof het dan oké is dat hij dat zegt. Maar het ís niet oké dat hij zo doet. Ik voel me vaak persoonlijk geraakt. Laats zei een collega dat non-binaire personen gewoon een keuze moeten maken. Ik durf op zo’n moment niet te zeggen dat het voor mij een persoonlijk issue is. Ik ga er geen gesprek over aan op dat moment, terwijl ik op dat moment wel keihard geraakt ben. Het zijn steeds kleine voorvallen, kleine opmerkingen of grapjes. Maar voor mij zijn ze opgeteld best significant en grensoverschrijdend.’

sekse

Medisch specialist: ‘Een man wordt sowieso aangenomen’

‘Zelf heb ik veel geluk gehad en ben ik na één sollicitatie terechtgekomen in mijn huidige baan. Toch heb ik sterk het gevoel dat vrouwelijke artsen binnen mijn vakgebied niet dezelfde kansen krijgen als mannelijke artsen. Bij mijn collega-aiossen en mijzelf was het duidelijk dat er méér vrouwen worden aangenomen, omdat er méér vrouwen zijn in de geneeskunde. Maar ook dat als een man solliciteert voor een opleidingsplek, die sowieso wel zou worden aangenomen en zijn cv er daarbij minder toe doet dan het cv van een vrouwelijke collega. Dat voelt ongelijk: dat je als vrouw harder moet lopen dan je mannelijke collega’s om op een bepaalde positie te komen.’

intimidatie/machtsmisbruik

Medisch specialist: ‘Het lef om zo openlijk een seksistische opmerking te maken’

‘Een jaar of vijf geleden, tijdens het vijfde jaar van mijn opleiding, stond ik in een volle lift, ik stond achterin. Een chirurg met wie ik veel samenwerkte stond eerst met zijn rug naar me toe, toen draaide hij zich om en zei hardop: “Jij vindt het niet erg om in een hoekje gedrukt te worden, hè?” Iedereen om ons heen kon het horen. Ik was helemaal overrompeld, net als de twee mannelijke aiossen met wie ik samen was. Alle drie durfden we niks te zeggen. Ik heb me erg verbaasd over dat hij zó neerkeek op mij en dat hij zo openlijk een seksistische opmerking dacht te kunnen maken. Het lef hebben om dat ook nog eens zo opvallend hardop te doen. Hij maakte vaker denigrerende opmerkingen, voornamelijk naar vrouwen. Dat iemand kennelijk zoveel macht heeft dat ie er weg mee kan komen, frustreerde mij des te meer.’

discriminatie sekse/uiterlijk

Medisch specialist: ‘Alsof je er vooral mag zijn vanwege je knappe gezicht’

‘Ik vind dat ik als vrouwelijke arts veel vaker op mijn uiterlijk word beoordeeld dan mannelijke collega’s. Ik krijg vaak opmerkingen over mijn uiterlijk en eigenlijk alleen van mannelijke collega’s. Tijdens een internationaal congres, vlak voordat ik een presentatie ging houden, vroeg een mannelijke collega of het wel goed ging met me, omdat ik zo boos keek. Daar zit je niet op te wachten, vlak voor een belangrijke presentatie. Mijn opleider heeft weleens tegen mij gezegd: “Het is leuker als je meer lacht.” Dit was goed bedoeld, maar dit soort opmerkingen hoor ik mannelijke collega’s alleen maar maken tegen vrouwen, nooit tegen mannelijke collega’s. Je wordt erdoor in een apart hokje geduwd, alsof je er vooral mag zijn vanwege je knappe gezicht en niet omdat je slim bent.’

discriminatie zwangerschap

Medisch specialist: ‘In de medische wereld hangt veel negativiteit rond zwangerschap’

‘Op veel werkplekken hangt nog duidelijk de sfeer dat het niemand goed uitkomt als een collega zwanger is en/of met verlof is; vrouwelijke collega’s krijgen vaak zijdelings te horen dat iedereen er last van heeft. Ik vind het heel vervelend dat er in de medische wereld nog zoveel negativiteit om zwangerschap heen hangt. Als zwangere vrouw krijg je altijd op je bordje dat het “onhandig getimed” is, terwijl het nóóit goed uitkomt. Als aios, fellow, chef de clinique, jongste lid van de vakgroep blijf je heel lang in een afhankelijkheidspositie, waardoor het moeilijk is het gesprek aan te gaan over bijvoorbeeld gezond werken of de werk-privébalans. Zeker met de generaties die al langer medisch specialist zijn. Omdat je bang bent dat je positie dan in gevaar komt. Het voelt alsof men denkt dat je alleen maar wat meer vrije tijd voor jezelf probeert te regelen, terwijl het daar niet om gaat. In Nederland komt er steeds meer aandacht voor emancipatie, zwangerschapsdiscriminatie en de loonkloof tussen vrouwen en mannen, alleen lijkt het alsof de medische wereld daar nog ver op achterloopt en weinig aan meedoet.’

seksueel – man

Medisch specialist: ‘Het was mij duidelijk wat ze bedoelde’

‘Ik ben een lange man, ruim 1.90 m en stevig gebouwd. Mijn opleider stond naast me en ze keek naar mijn handen. Toen zei ze: “Wat heb je grote handen. Is álles bij jou zo groot?” Dat kun je op meerdere manieren interpreteren, maar het was mij duidelijk wat ze bedoelde. Ik hoorde mannelijke artsen en opleiders dit soort opmerkingen helaas weleens maken tegen vrouwen, maar dit was de eerste keer dat zo’n seksueel getinte opmerking tegen mij als man werd gemaakt. Ik heb het destijds niet met haar besproken. Ik was een beetje flabbergasted en ik voelde ook wel wat schaamte dat dit bij mij was gebeurd. Het kwam vaker voor, zeker in die tijd, dus het hoorde er ook een beetje bij – al praat dat het niet goed. Ik heb me er maar snel overheen gezet. Het is nu een jaar of vijftien geleden en nog steeds denk ik elke keer aan die opmerking als ik deze arts tegenkom op de werkvloer, gewoon omdat het zo ráár was. Ik kan het overigens prima met haar vinden als collega.

Tegenwoordig is er veel aandacht voor grensoverschrijdend gedrag. Het lijkt soms wat overdreven, zo over the top, al die aandacht. Wat mag je nog wel doen, wat niet? Mag je een collega nog een klopje op de schouder geven? Het heeft me wél aan het denken gezet of ik zélf ooit misschien iets heb gedaan wat door een ander als grensoverschrijdend is ervaren. Zonder dat ik me daarvan bewust ben. Ik gebruik veel humor op de werkvloer, misschien heb ik weleens een grap gemaakt die voor een ander kwetsend was? Ik kan me geen specifieke voorvallen herinneren. Ik denk dat het goed is dat we er als maatschappij meer aandacht voor hebben, want grensoverschrijdend gedrag ís niet goed te praten. Hoe klein een voorval ook lijkt, het kan groot aanvoelen voor degene die het ondervindt. En ook al bedoel je iets niet verkeerd, het kan grote gevolgen hebben.’

zelf grens overschreden

Coassistent: ‘Mijn handen hoorden daar niet’

‘Ik vind dat ik mezélf grensoverschrijdend heb gedragen tijdens mijn coschap gynaecologie. Als coassistent was ik verschillende keren aanwezig op de ok, waar vrouwen onder narcose een hysterectomie ondergingen. Er werd mij en de andere aanwezige co’s aangeboden om deze vrouwen te toucheren, zodat we dat konden oefenen. Het leek op dat moment heel normaal om dat te doen, omdat de gynaecoloog er zo “normaal” over deed. Maar maanden later vloog het me aan. Ik realiseerde me dat ik die vrouwen had getoucheerd zonder informed consent. Mijn handen hoorden daar niet. Het was een normaal onderdeel van de operatie dat de gynaecoloog toucheerde om te voelen hoe de baarmoeder erbij lag, maar dat ik dat als coassistent óók deed was zinloos en er was geen toestemming voor gegeven. Het voelt achteraf als een gestolen onderwijsmoment, ik voel me een dief en walg van mezelf. Ik vind dat ik te veel heb vertrouwd op de gynaecoloog. Ik ben op dat moment meegesleept in grensoverschrijdend gedrag, maar dat maakt het niet goed. Ik had moeten zeggen: “Dat doe ik nu niet, maar ik vráág het aan de volgende patiënten.” Ik heb dit voorval met niemand besproken, omdat het coschap al voorbij was voordat ik me realiseerde wat ik had gedaan. Maar ik denk dat het zo “normaal” wordt gevonden dat het nog steeds dagelijkse praktijk is.’

* De respondenten wilden alleen anoniem reageren, maar hun naam is bij de redactie bekend.

Bron