Jaarverslag Integriteit Defensie: op weg naar een moreel fitte organisatie

"Dit verslag laat zien hoe we ervoor staan op gebied van de sociale veiligheid. Is er nog veel te doen? Zeker. Zijn we met zijn allen op de goede weg? Ook dat durf ik te beamen. Ik ben trots op de stappen vooruit die we in het afgelopen jaar samen hebben gezet, en heb er vertrouwen in dat deze lijn wordt voortgezet."

Dat schrijft secretaris-generaal Wim Geerts in het voorwoord van het Jaarverslag Integriteit Defensie 2018 dat in zijn opdracht verschijnt. "Ik merk dat veiligheid meer en meer tussen de oren komt: safety always. Die gedachte krijgt ook handen en voeten met de uitvoering van het plan van aanpak ‘een veilige defensieorganisatie’. Een mooi initiatief hieruit is de vernieuwde Gedragscode Defensie die in 2018 is samengesteld door medewerkers uit de hele organisatie."

Integriteitsschendingen

Dat Geerts van mening is op de goede weg te zitten, blijkt onder meer ook uit het aantal meldingen van (vermoedelijke) integriteitsschendingen. In 2018 waren dat er 454, terwijl dat aantal in 2017 nog op 502 lag. Ook hebben meer defensiemedewerkers deelgenomen aan een werkbelevingsonderzoek. De respons was in 2018 met 13.752 medewerkers het hoogst tot nu toe. Een fors verschil met 2017. Toen reageerden 5.286 medewerkers. Daarvan gaf 15% aan ongewenste omgangsvormen te hebben ervaren. In 2018 was dit 10%.

Bij ongewenste omgangsvormen ging het met name om kwaadspreken, denigrerend taalgebruik, buitensluiten, discriminatie en pesten. Directe collega’s werden het meest genoemd als pleger. In 2018 gingen 543 mensen naar een vertrouwenspersoon om te praten over bijvoorbeeld seksuele intimidatie, agressie en discriminatie. Een jaar eerder stapten 424 medewerkers naar een vertrouwenspersoon om dergelijke onderwerpen te bespreken.

Omslag Jaarverslag Integriteit Defensie 2018.

Preventief

Naast het onderzoeken van meldingen is er is dit jaar ook veel gedaan aan preventie. Zo werd defensiepersoneel opgeleid in ethiek en integriteit, werden er workshops en trainingen georganiseerd en zijn risicoanalyses uitgevoerd.

Vernieuwde Gedragscode

De 1e Gedragscode Defensie is in 2007 opgesteld na een aanbeveling van de Commissie Ongewenst Gedrag (commissie-Staal). Na ruim 10 jaar was het nodig na te gaan of de Gedragscode nog actueel was of om aanpassing vroeg. In het eerste kwartaal van 2018 zijn dialoogtafelsessies gehouden om inzichten van medewerkers te peilen. Op basis daarvan is er begin december 2018 een nieuwe Gedragscode Defensie gepresenteerd aan de politieke, ambtelijke en militaire top van Defensie.

Aanwijzing SG 984 aangepast

In 2017 veranderde SG-Aanwijzing 984 'Uitvoering van het integriteitsbeleid Defensie' op enkele gebieden, zoals het inhuren van oud-Defensiepersoneel (de zogenoemde draaideurconstructie) en een verscherping van de formulering over hoe om te gaan met materieel van Defensie voor privégebruik. De Centrale Organisatie Integriteit Defensie (COID) moest vanaf 2018 richtlijnen opstellen voor procedures rondom het melden van misstanden en voor klachten over ongewenst gedrag. De aangepaste aanwijzing werd op 20 december 2017 van kracht en is in 2018 ingevoerd.

Toekomstvisie 2019

De 1e prioriteit voor 2019 is bouwen aan vertrouwen. Dat kan door daadkrachtig en zichtbaar stappen te nemen om de visie van Defensie op integriteit om te zetten in daden. Dat gebeurt door de aanbevelingen uit de commissie-Giebels uit te voeren. Momenteel wordt bijvoorbeeld gewerkt aan een plan van aanpak voor het versterken van de sociale veiligheid binnen Defensie. Hierin worden ook constateringen van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid verwerkt. Het borduurt voort op het vorig jaar gepresenteerde plan 'Een veilige defensieorganisatie'.

Verantwoordelijkheid

Bevindingen van de commissies Van der Steenhoven en Giebels maakten mede duidelijk dat er voor de COID veranderingen nodig zijn. Een aantal maatregelen wordt momenteel uitgevoerd om de verantwoordelijkheid van Defensie als integere organisatie beter vorm te geven.

De COID is sinds 2 april 2019 als Bijzondere Organisatorische Eenheid onder de secretaris-generaal. Dit maakt de scheiding tussen de COID en de functionele Defensieonderdelen duidelijker en draagt bij aan de onafhankelijkheid van de COID.

Verder wordt het Meldpunt Integriteit Defensie, waar medewerkers en externen met klachten en voor advies terecht kunnen, losgekoppeld van de COID. Dit is een opvolging van een aanbeveling van de commissie-Giebels. Hiermee is de onafhankelijkheid van het Meldpunt Integriteit Defensie nog sterker gewaarborgd. Als aanvullende verantwoordelijkheid krijgt de COID de regie en ziet erop toe dat een melding wordt opgevolgd. Daarnaast wordt de COID systeemverantwoordelijk voor het werkterrein onderzoek. Zo kan de organisatie zelf onderzoek instellen bij vermoedelijke integriteitsschendingen of na signalen van sociaal onveilige situaties.

Veiligheid

Doel van dit alles is de snellere en zorgvuldigere afhandeling van meldingen en klachten. Dat moet op een manier die recht doet aan de belangen van het individu en waarvan Defensie leert. Zo moet de onderzoekskwaliteit verbeteren en het vertrouwen in de afhandeling van meldingen groeien. Dit dient er uiteindelijk toe te leiden dat het vertrouwen waaraan Defensie werkt, op een sterk fundament staat, om als moreel fitte organisatie de defensietaken uit te voeren.