Wijsheid komt met de jaren, zo luidt het spreekwoord. Je zou denken dat ouderen beter zouden moeten weten, maar ook in verzorgingshuizen en zorgcentra komt relationele agressie – pesten – onder de inwonende ouderen voor. Onderzoek wijst uit dat een op de vijf ouderen tot op zekere hoogte slachtoffer is van pesten – soms zelfs door hun eigen kinderen.

Een groot aantal ouderen in verzorgingshuizen wordt gepest door medebewoners. Het gaat om zaken als het maken van nare opmerkingen en roddelen, het bezet houden van een lege stoel, het overslaan bij traktaties, niet teruggroeten en schoppen onder tafel. Ook worden ouderen uitgesloten van activiteiten zoals het gezamenlijk nuttigen van maaltijden. Pesten in verzorgingshuizen leidt tot isolatie en vereenzaming. Ouderen worden buitengesloten of sluiten zichzelf door het gepest uit: zij komen hun kamer niet meer uit en mijden activiteiten.

Maak pesten bij ouderen bespreekbaar!

Ouderen pesten ook

Onder pesten verstaan we bijvoorbeeld schelden, roddelen, vervelende berichtjes sturen, iets afpakken, spugen of iemand buitensluiten. Maar pesten gebeurt niet alleen op middelbare scholen. Uit onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen blijkt dat minstens 20 procent van de ouderen in woonzorgcentra worden gepest door andere bewoners. Over het algemeen trekken ouderen in woonzorgcentra elkaar niet aan de haren. Wel houden zij plekken bezet en sluiten zij anderen buiten. Ook kunnen zij elkaar negeren en blokkeren zij elkaars weg met bijvoorbeeld de rollator. Ook negatieve opmerkingen en blikken komen veel voor. Ook fysieke pesterijen zijn niet uitgesloten.

Indicaties voor pestgedrag

Slachtoffers van pestgedrag durven het meestal niet aan te geven, het is dan ook van groot belang dat het personeel en familieleden van bewoners in een woonzorgcentrum alert zijn op symptomen en patronen. Als iemand voortdurend alleen is, er angstig en onzeker uitziet of en bijna altijd door andere bewoners wordt genegeerd, kunnen dit indicaties zijn voor pestgedrag.

Oorzaken pestgedrag

Om pestgedrag onder ouderen goed aan te kunnen pakken, is het van belang om te weten wat de oorzaken hiervan zijn. Er is echter bijna geen onderzoek gedaan naar pestgedrag in woonzorgcentra. Toch zijn er veel gelijkenissen te vinden tussen pestgedrag op scholen en in woonzorgcentra. Er spelen namelijk in grote mate dezelfde groepsdynamische processen. Oorzaken van pestgedrag kunnen zijn:

Voortdurende evenwichtsverstoring in de groep
Slecht contact tussen het woonzorgcentrum en de familieleden van de ouderen
Autoritait gedrag van medewerkers en leiding
Voortdurende strijd om ‘macht’ binnen de groep
Zondebokmechanisme
Verveling
Persoonlijke problemen
Voorgeschiedenis

Aanpak pestgedrag

Dat er binnen verschillende woonzorgcentra gepest wordt is duidelijk, maar wat kan er concreet tegen gedaan worden? Het Ouderenfonds geeft enkele handige tips:
Zorg ervoor dat zowel bewoners als medewerkers van een instelling weten bij wie ze met een klacht over pesten terecht kunnen.

Richt binnen een afdeling een commissie van ouderen op die meedenkt over hoe pestgedrag kan worden voorkomen, om de bewoners zelf bij de problematiek rondom pesten te betrekken.
Breng de problematiek onder de aandacht door het organiseren van informatieavonden voor medewerkers, bewoners, familieleden en vrijwilligers. Met het bewust maken van de ernst van het pesten, is al een belangrijke stap gezet.
Houd, om pestgedrag te signaleren, de sfeer binnen de verschillende bewonersgroepen goed in de gaten.
Treedt adequaat op als er gepest wordt. Als iemand ongestraft iets kan doen wat eigenlijk niet mag, kan dat ertoe leiden dat het vaker gebeurt.
Begeleid nieuwe bewoners goed, introduceer diegene fatsoenlijk in de groep.
Betrek familieleden en partners ook bij het pestprotocol, het kan voor ouderen vaak heel moeilijk zijn om ana te geven dat zij worden gepest.

Uit bovenstaande aanpak, verschillende gesprekken met ouderen, slachtoffers en zorgprofessionals komt één duidelijke boodschap naar voren: maak pesten bespreekbaar!

(Bron: Ouderenfonds)

Het Nationaal Ouderenfonds stelde dit probleem in 2011 al aan de orde en heeft toen een pestprotocol opgesteld voor alle Woonzorgcomplexen in Nederland met daarin een zevental concrete actiepunten. Hierin wordt onder andere voorgesteld een vertrouwenspersoon aan te wijzen, informatieavonden te organiseren, maatregelen te nemen tegen een pestkop en nieuwe bewoners zorgvuldig te introduceren.

Zes taartjes, zeven bejaarden
Bewoners in verzorgings- en bejaardentehuizen die elkaar negeren, elkaar buitensluiten, de lift net voor andermans neus dicht laten glijden, of elkaars weg blokkeren met bijvoorbeeld hun rollator. Maar ook: ouderen die vuil neerleggen bij de voordeur van de buurvrouw, de buurman onder tafel schoppen, negatieve opmerkingen maken of op een verjaardag altijd een taartje te weinig meenemen zodat er iemand is die niets krijgt. Het zijn allemaal schrijnende voorbeelden die aantonen dat pesten niet alleen iets is van de jeugd.

Niet altijd moedwillig
Hester Trompetter rondde in september 2009 haar Engelstalige onderzoeksmaster Behavioural Science aan de Radboud Universiteit Nijmegen af. Trompetter en haar collega’s interviewden 121 bewoners (gemiddeld 86 jaar oud) van zes zorgcentra aan de hand van vragenlijsten. Driekwart van de ouderen was vrouw. Negentien procent van de ouderen zei tot op zekere hoogte slachtoffer te zijn geweest van pesten.
Sommige ouderen vertelden dat er werd gezegd dat ze ongewenst waren in de groep. Anderen voelden zich vooral genegeerd. Trompetter merkt hierbij wel op dat het feit dat ouderen elkaar niet groeten, niet per definitie betekent dat ze moedwillig pesten. ‘Soms horen ze een groet gewoon niet meer. Of ze maken net een moeilijke draai met de rollator, zodat het lijkt alsof ze zich met de rug naar de ander keren. Toch kan zoiets er wel toe leiden dat buren elkaar twee maanden niet meer spreken.’

Territoriumdrift
Nieuwkomers in een verzorgingshuis merken doorgaans snel dat ze een nieuwe sociale wereld betreden met eigen omgangsvormen en regels, bleek tijdens het onderzoek

lees verder