Voor scholen | Leerkrachten | Het signaleren van pesten

Pesten komt in bijna iedere klas wel voor. Toch zijn er grote verschillen in hoeveel leerlingen er per klas gepest worden.

Uit het onderzoek blijkt onder andere dat er een relatie is tussen het beeld dat leerkrachten hebben van de oorzaken van pesten en het aantal gepeste leerlingen in de klas. Meestal kan er niet één enkele reden aangewezen worden voor waarom iemand gepest wordt: pesten wordt veroorzaakt door een complex samenspel van meerdere factoren. Wanneer individuen worden geconfronteerd met dergelijke complexe problemen hebben zij de neiging dit toe te schrijven aan één enkele oorzaak. Ze versimpelen het probleem dus. Door dit trucje van het menselijk brein worden complexe situaties beter begrepen (Miller 1995).

Zo werkt het ook wanneer leerkrachten geconfronteerd worden met pesten in hun klas. Hoe leerkrachten denken over de oorzaken van pesten kan in grofweg twee categorieën worden verdeeld: zij kunnen het pesten toeschrijven aan factoren waarop zijzelf invloed kunnen uitoefenen (interne factoren) of aan factoren waarop zij geen of weinig invloed kunnen uitoefenen (externe factoren), (Van Hattum, 1997).

Uit ons onderzoek blijkt dat er meer leerlingen gepest worden als de leerkracht het pesten sterk toeschrijft aan externe factoren, zoals de thuissituatie van leerlingen. Dit komt waarschijnlijk doordat deze leerkrachten geloven dat het pesten niet door hen op te lossen is en dat het daarom weinig zin heeft om in te grijpen in pestsituaties in de klas (Van Hattum, 1997). Deze leerkrachten gaan er dus van uit dat hun handelen niet zoveel verschil zal maken. Het is belangrijk dat leerkrachten zich ervan bewust zijn dat het meestal niet mogelijk is om pesten toe te schrijven aan enkel externe of interne factoren. Zelfs als er externe factoren zijn die het oplossen van pesten aanzienlijk bemoeilijken - zoals een problematische thuissituatie – hebben leerkrachten wel degelijk invloed op het pesten in hun klas.Leerkrachten spelen een centrale rol in het aanpakken van pesten. Omdat pesten bijna altijd stiekem gebeurt, is het echter moeilijk voor leerkrachten om het pesten in hun klas ook daadwerkelijk te herkennen. Onlangs werd onderzocht in hoeverre leerkrachten leerlingen die zelf aangeven gepest te worden als slachtoffers herkennen. Leerkrachten zijn veelal de experts als het gaat om hun leerlingen.

Problemen in de klas merken zij vaak als eerste. Als het om pesten gaat, ligt dit wat gecompliceerder. Ondanks dat leerkrachten vaak erg gemotiveerd zijn om pesten aan te pakken, is het erg lastig om het te herkennen. Leerlingen die pesten,weten meestal heel goed dat zij iets doen wat niet mag en pesten dan ook vooral op plekken waar de leerkracht het niet ziet, zoals op het schoolplein of in de kleedkamers van het gymlokaal (Mishna, Scarcello, Pepler & Wiener, 2005).

Samenvattend kan gesteld worden:

Lleerkrachten moeten beseffen dat pesten wordt veroorzaakt door een samenspel van interne en externe factoren waarop zij deels zelf invloed kunnen uitoefenen.
Daarnaast is het belangrijk dat leerkrachten pesten niet onderschatten en zich realiseren dat zij wellicht niet van alle pestsituaties op de hoogte zijn.
Ten slotte is het belangrijk dat leerkrachten pesten als onacceptabel gedrag beschouwen en dit ook uitdragen naar hun leerlingen.

Lees meer RUG Beau Oldenburg en Rene Veenstra >>

Ondanks de centrale rol die leerkrachten spelen bij het aanpakken van pesten is er tot op heden nog maar weinig onderzoek gedaan naar in hoeverre zij op de hoogte zijn van het pesten in hun klas.

Pepler en collega’s (1994), suggereert ons onderzoek dat leerkrachten lang niet ltijd op de hoogte zijn van het pesten in hun klas. Het is belangrijk dat leerkrachten zich ervan bewust zijn dat in bijna iedere klas wel wordt gepest (Oldenburg et al., 2014) en dat het kan zijn dat zij het pesten niet zien. Dit betekent niet dat er iets mis is met de professionaliteit van de leerkracht of dat de leerkracht tekortschiet: pesten is simpelweg moeilijk te herkennen. Erkennen dat pesten moeilijk te signaleren is, is een eerste stap in het succesvol aanpakken van pesten.

Pesten aanpakken is een complex probleem

Pesten is een complex en universeel probleem (Swearer, e.a., 2010). Op de basisschool is circa 15% van de leerlingen er slachtoffer van. Pesten heeft tal van negatieve consequenties (Salmivalli & Peets, 2009). Slachtoffers kunnen last hebben van psychische klachten, zoals gevoelens van eenzaamheid, gebrek aan zelfwaardering, geen vertrouwen hebben in anderen of depressiviteit. Niet alleen slachtoffers ondervinden (soms blijvende) problemen, ook pesters lopen het risico in hun ontwikkeling slechter af te zijn. Pesters leren niet met overleg of met begrip voor anderen iets te bereiken en blijven vaak onaangepast gedrag vertonen. Daardoor hebben ze een grotere kans om op latere leeftijd probleemgedrag te vertonen, zoals delinquentie (Nansel e.a., 2004). Klasgenoten die niet direct bij het pesten betrokken zijn, ondervinden vaak ook hinder van ernstige pesterijen; ze voelen zich minder veilig en zijn bang om het volgende slachtoffer te worden (Nishina & Juvonen, 2005). Pesten heeft tot slot ook negatieve gevolgen voor het welbevinden van leerkrachten (zie Espelage e.a., 2013). Bron RUG. Ingrijpen als omstander bij pesten & discriminatie, het nut en de noodzaak lees hier meer.

Onderstaande video van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap geeft een goede weergave 'waarom' het pesten aanpakken zo complex is.

Bekijk bovenstaande video door op de afbeeldingen te klikken of op deze link waar Sander Dekker laat zien waarom pesten aanpakken een complex probleem is en welke partijen allemaal nodig zijn om pesten aan te pakken.

Doelgroep:

Professionals