You cán sit with us: zo stop jij - of je baas - pesten op de werkvloer

Pesten op de werkvloer komt veel meer voor dan je waarschijnlijk denkt, en sinds corona nóg vaker. Voor het slachtoffer heeft dat soms grote gevolgen. De grote vraag is dus: hoe stop jij - of je baas - dat gepest?

Volwassenen pesten ook

Iedereen herinnert zich nog wel de grootste pestkop van vroeger uit de klas, en wie kent het boek en de film Spijt! van Carry Slee niet? Bij ‘pesten’ denken we vaak eerst aan kinderen, maar het stopt lang niet altijd bij de kindertijd. Integendeel zelfs: volwassenen krijgen er ook mee te maken. En sinds corona zijn de cijfers toegenomen.

Van alle werkenden heeft 26 % weleens met roddelen, uitlachen, treiteren of soortgelijk (pest)gedrag op de werkvloer te maken, blijkt uit onderzoek van vakbond CNV. Dat zijn 2,3 miljoen werkenden. Bijna 1 op de 5 mensen zegt dat de sfeer op het werk is verslechterd sinds de coronacrisis. 11 % van de mensen die worden gepest, zegt hier niets over: bang om hun baan te verliezen. 13 % procent wordt gepest door de leidinggevende.

Wat is pesten?

Cokkie Verschuren begeleidde als psycholoog dertig jaar werknemers die uitgevallen waren door pesten. Ze schreef het boek Pesten en agressie op het werk en doet nu wetenschappelijk onderzoek naar dit onderwerp.

Over de invloed van corona op pestgedrag zegt ze: “Door corona namen de spanningen en onvrede toe. Mensen met een Aziatische afkomst, ongevaccineerden en hoe je tegen corona aankeek, kon pestgedrag veroorzaken. Wetenschappers werden bedreigd en werkgevers en bedrijfsartsen geven aan dat conflicten zijn ontstaan over al dan niet thuiswerken en ziek melden.”

Pesten – wat houdt dat eigenlijk precies in?

“Pesten is iemand lastigvallen, beledigen, sociaal uitsluiten, iemands werk elke dag negatief beoordelen,” zegt Verschuren. Ze benadrukt dat het nooit om een enkel incident gaat, maar om herhaaldelijk en regelmatig gedrag, dat wekelijks voorkomt, en over een langere periode, bijvoorbeeld zes maanden tot een jaar.

Wat is het verschil met plagen?

“Plagen kan vriendelijk bedoeld zijn, maar kan ook een milde vorm van pesten zijn. Als iemand zegt: ‘Het was maar een grapje’, kan die toch iets vervelends hebben gezegd. De regel die veel vertrouwenspersonen hanteren is dat niet de pester bepaalt wanneer het pesten is, maar degene die het overkomt.”

Zelfvertrouwen kwijt

Pesten begint vaak met milder ‘geplaag’ en escaleert dan naar ernstige vormen. Daardoor voelt het slachtoffer zich steeds slechter en komt het in een ondergeschikte rol terecht. Dat gebeurde bij Rita Gielen, die slachtoffer werd van pesterijen op haar werk.

Haar boek Gepest op het werk, dat ze schreef met een hoogleraar van het Centrum voor Omgeving en Gezondheid van de KU Leuven, verscheen afgelopen maand. “Ik had alleen al vanuit mijn mail 43 bladzijden verzameld, vol bewijzen van vernederende en denigrerende communicatie. Mijn advocaat zei: ‘Daar kun je een boek over schrijven.’ Dat idee is blijven hangen en zo geschiedde.” Die advocaat schakelde ze in na bijna twee jaar te zijn gepest op haar werk.

Gielen vertelt hoe ze het had geschopt tot commercieel directeur van een bedrijf. Toen er twee nieuwe mensen kwamen werken veranderde er veel: al snel wilden ze dat Gielen een stap terug zou zetten. De intimidatie begon stilletjes, maar werd steeds erger.

“Ze hinderden me in mijn werk. Als ik bij een meeting moest zijn, zeiden ze dat die niet doorging. Werd ik even later door een collega gebeld waar ik was. Ze betrokken me niet meer bij zaken, negeerden me. Er werd tegen mij geschreeuwd: ‘Jij kunt niets, je gaat hete adem in je nek voelen, je bent een nietsnut.’ Het was dreigen, dreigen. Ik was mentaal kapot, mijn zelfvertrouwen kwijt. Ik durfde niet meer naar mijn werk, voelde me psychisch verkracht.”

Uiteindelijk besloot Gielen een advocaat te nemen. Samen dienden ze een klacht in, wegens overtreding van de Welzijns-wet met betrekking tot grensoverschrijdend gedrag pesten (de Belgische wet op het vlak van veiligheid en gezondheid op het werk, in Nederland is dit opgenomen in de Arbowet, red.).

“Ik ging pas inzien dat dit pesten was toen mijn advocaat zei dat deze wet was overtreden.” Uiteindelijk heeft ze geld meegekregen. “Maar het ging me niet om geld. Inmiddels heb ik een baan ver onder mijn kunnen, ik ben veel kwijtgeraakt.

Toen ik mijn verhaal begon te delen met anderen, hoorde ik steeds vaker: ik ook. Ik zocht lotgenoten op, noteerde ervaringen. Ik verdiepte me in De pestwet en sprak met preventie- adviseurs en bedrijfsartsen. Zo werd mijn boek geboren.”

Eigen hachje

Psycholoog Verschuren benadrukt de enorme schade die slachtoffers en hun omgeving kunnen ervaren door pesten. Ze vertelt over lichamelijke problemen die zich kunnen ontwikkelen, zoals rugklachten, slaapproblemen en zelfs op langere termijn diabetes type 2.

Maar ook mentale schade, zoals stress, angst, depressie, burn-out en PTSS. Soms leidt het zelfs tot suïcide. “Het kan ook leiden tot materiële schade: ziekteverzuim, ontslag, mensen werven en inwerken... Plus de juridische procedures voor werkgever en -nemer en de zorg die mensen moeten krijgen.”

Verschuren benadrukt ook de schade voor het gezin. Voorbeeld: toen minister Kaag werd bedreigd met een fakkel voor haar deur, gaf ze aan dat haar gezin eronder leed. De gevolgen van pesten kunnen immens zijn. Gepest worden is afschuwelijk, dus waarom doen mensen iemand zoiets aan?

Verschuren: “Er zit iets in de mens dat ze er zelf beter uit willen komen, door een ander naar beneden te halen. En wat ook vaak voorkomt is dat ze de ander niet begrijpen. Bijvoorbeeld omdat iemand een ander geloof of andere afkomst heeft, of een andere mening. Macht speelt ook een belangrijke rol. Als er tijdens een reorganisatie chaos is, kan het pesten toenemen omdat mensen dan hun eigen hachje proberen te redden.”

Stop pesten nu

Is de ene persoon vatbaarder dan de ander om pester of gepeste te zijn? Volgens Verschuren in grote lijnen wel. Zowel dader als slachtoffer hebben vaak dezelfde eigenschappen – iets meer angst en somberheid dan gemiddeld.

“Degene die gepest wordt, is vaak ‘geselecteerd’ op basis van sociale en/of culturele aspecten, zoals sekse, leeftijd, kleur of seksuele voorkeur. Anders zijn dan de ‘norm’ is vaak een aanleiding om te pesten.” Volgens Verschuren kunnen we pesten op drie niveaus aanpakken.

“Ten eerste door slachtoffers goed op te laten vangen door een bedrijfsarts of een psycholoog. Punt twee: je kunt als werkgever nog zo’n goed beleid hebben, pesten kan gebeuren. Zorg dat er een vertrouwenspersoon en een klachtencommissie zijn, steek je kop niet in het zand.

De derde vorm van beleid is preventie, laat als bedrijf zien: dit pikken we niet. Doe geregeld een onderzoek onder je werknemers. Dat kost geld, maar als iemand uitvalt wegens pesten, kan dat meer kosten. Ik heb een test voor bedrijven ontwikkeld – vrij verkrijgbaar – zodat organisaties af een toe een thermometer in hun organisatie kunnen steken.

Ook heb ik een e-healthmodule ontwikkeld bij Therapieland, die elke werkgever aan zijn of haar werknemers kan aanbieden. Digitale hulp op maat dus.”

Op Stop Pesten NU, het Kennis-, Informatie- & Expertisecentrum over Pesten & Online Pesten, staat dat pesten in tien seconden stopt (in 57 % van de gevallen) als omstanders of leeftijdsgenoten ingrijpen. Daarom: probeer niet te zwijgen als je pestgedrag ziet, laat zien dat je het niet pikt. Word jij gepest? Weet: het ligt niet aan jou.

Bron Flair