Kleineren, roddelen, bedreigen: misstanden op universiteiten treffen vaker vrouwen dan mannen

Een hiërarchische, sterk competitieve wereld waarin medewerkers lijden onder misdragingen als pesten, vernederen en seksuele intimidatie. Dat beeld strookt niet met het imago van universiteiten als omgeving van hoogopgeleide, weldenkende mensen. Toch is dat beeld deels wel de werkelijkheid op de Nederlandse universiteiten, zo laten twee onderzoeken zien die vandaag zijn uitgekomen.

Het eerste onderzoek is dat van vakbond FNV en de Vawo, de vakbond voor werknemers in de academische wereld. Zij concluderen na een rondgang onder 1100 medewerkers dat vier op de tien personeelsleden te maken heeft met wangedrag. Vrouwen zijn met 44 procent vaker slachtoffer van dan mannen, van wie 35 procent ervaring heeft met negatieve gedragingen.

Het tweede onderzoek is gemaakt in opdracht van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren. De onderzoeksters keken niet zozeer naar de cijfers, maar naar de achterliggende oorzaken van wangedrag. Na een oproep meldden zich 53 vrouwen die vertelden over wetenschappelijke sabotage, uitsluiting, bedreigingen en seksuele intimidatie. Dat soort gedrag is geen incident, stelt onderzoekster Marijke Naezer van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

“De uitkomsten zijn schokkend, maar niet verrassend als je kijkt naar de cultuur op universiteiten waarin competitie en individualisme een grote rol spelen”, zegt Naezer. “Dat werkt allerlei nare dynamieken in de hand.”

Voordringen

Naezer noemt als voorbeeld het ‘voordringen’. Zo gebeurde het dat vrouwen het meeste werk hadden verzet voor een wetenschappelijke publicatie, maar toch als tweede of derde auteur werden genoemd. Dat lijkt een futiliteit, maar is het niet omdat genoemd worden als eerste auteur de kansen op een stap hogerop bevorderen.

Zowel mannen als vrouwen hebben last van de hiërarchische, individualistische en competitieve cultuur op universiteiten. Maar vrouwen meer dan mannen, zoals ook uit het onderzoek van de vakbonden blijkt, omdat zij ook te maken krijgen met vooroordelen en machtsongelijkheid. “Dan krijgt een vrouw bijvoorbeeld te horen: je hebt deze functie alleen omdat je vrouw bent. Terwijl mannen alleen geselecteerd zijn omdat ze het meest geschikt zouden zijn voor een functie.”

Wangedrag op universiteiten zorgt ervoor dat vrouwen een academische carrière mislopen. Ruim de helft van de studenten die afstudeert aan de universiteit is vrouw. Dat percentage daalt met elk stapje omhoog. Bij de promovendi is 42,7 procent vrouw, bij universitair docenten 40,7, bij de universitair hoofddocenten 28,6 en bij de hoogleraren 20,9 procent. Met deze cijfers zit Nederland in de Europese achterhoede als het over vrouwelijke hoogleraren gaat.

Bewijs niet genoeg

Het probleem op universiteiten is dat vrouwen vaak nergens met hun klachten terecht kunnen en de universiteiten er dus ook niet van leren. “Veel wordt door de vingers zien”, zegt Naezer. “Ook bij voorvallen waar bewijs voor is wordt nog gedacht: nou, dit kan wel door de beugel. Zo ontving iemand dubbelzinnige mailtjes van een leidinggevende. Dat werd niet gezien als grensoverschrijdend.”

Door dat soort uitspraken durven vrouwen soms helemaal geen hulp te zoeken, stelt Naezer. “En zij die wel hulp zoeken stranden vaak al vroeg. Leidinggevenden, vertrouwenspersonen, decanen of het hoofd van de afdeling zeggen dan: ‘Je maakt weinig kans, doe het maar niet’. Of: ‘Beeld je je het niet in?’ Zetten vrouwen toch door en starten ze een formele klachtenprocedure, dan krijg je dus uitspraken zoals in het voorbeeld dat ik gaf. Dat soort inadequate reacties zorgt ervoor dat mensen stil blijven.”

Onafhankelijk

In het rapport van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren staan diverse aanbevelingen. Eén daarvan is de oprichting van een onafhankelijk nationaal instituut. “Al begint het bij bewustwording en actie binnen de universiteiten”, zegt Naezer. “Maar het is lastig om incidenten op te lossen, omdat binnen universiteiten niemand helemaal onafhankelijk is. Daarom durft niemand echt in te grijpen.”

Leidinggevenden bijvoorbeeld zijn bang voor de reputatie van hun afdeling, of van de universiteit. Een onafhankelijk instituut kent die belemmeringen niet.

Slecht leiderschap komt ook als voornaamste reden voor de sociaal onveilige werkomgeving terug in het onderzoek van de vakbonden. Ook intimidatie of machtsmisbruik door een hoogleraar of leidinggevende scoort hoog, met 39 procent.

Bron Trouw

Doelgroep:

Pesten op het werk