Pesten komt vaker voor dan volwassenen denken

Pesten is een ernstig probleem dat op alle leeftijden kan voorkomen. Het kan zich voordoen op school, op het werk, in sociale kringen en zelfs online. Pesten kan vele vormen aannemen, waaronder fysiek geweld, verbaal misbruik, uitsluiting en het verspreiden van geruchten. Het kan verwoestende gevolgen hebben voor zowel de slachtoffers als de daders, waaronder emotionele schade, lichamelijke letsels en langdurige psychologische problemen. Het is daarom van cruciaal belang om pesten serieus te nemen en preventieve maatregelen te nemen om het te voorkomen, ongeacht leeftijd, geslacht of sociale achtergrond.

Laten we eens wat dieper ingaan op het onderwerp pesten en hoe het zich kan manifesteren op alle leeftijden.

Ten eerste is het belangrijk om te begrijpen dat pesten niet beperkt is tot alleen kinderen en tieners op school. Het kan ook voorkomen onder volwassenen op de werkvloer of in sociale kringen, zoals in sportteams of buurtverenigingen. Bij volwassenen kan pesten zich uiten in subtiele vormen van intimidatie, zoals het negeren van iemand, het kleineren van iemands prestaties of het toebrengen van schade aan iemands eigendom.

Daarnaast zijn er ook verschillende vormen van pesten die specifiek gericht zijn op bepaalde leeftijdsgroepen. Bij kinderen op de basisschool en de middelbare school zien we vaak vormen van fysiek geweld, zoals duwen en slaan, maar ook verbaal misbruik, zoals schelden en roddelen. Bij volwassenen komt cyberpesten steeds vaker voor, waarbij daders via sociale media of e-mail gerichte aanvallen uitvoeren op hun slachtoffers.

Ten slotte kan pesten ook verschillende langdurige gevolgen hebben voor de slachtoffers. Dit kan variëren van tijdelijke emotionele pijn tot ernstige, langdurige psychologische problemen, zoals depressie en angststoornissen. Daarom is het belangrijk om pesten serieus te nemen en preventieve maatregelen te nemen om het te voorkomen.

Door middel van bewustwording, onderwijs en ondersteuning kunnen we pesten effectief bestrijden en een veilige omgeving creëren voor mensen van alle leeftijden.

Cijfers & Feiten

Bejaardentehuizen (Woonzorgcentra)

1 op de 5 bejaarden wordt door mede bewoners gepest (20%) van de ouderen blijkt uit onderzoek van het Nationaal Ouderenfonds
► Cijfers Pesten in Bejaardentehuizen/Woonzorgcentra

Mooi citaat uit kamerbrief Veilig en vrij onderwijs van Minister Wiersma (Primair en Voortgezet Onderwijs) aan de Tweede Kamer

"Het zal je maar gebeuren dat je gepest wordt omdat je niet zoals je klasgenoten de goede kleding draagt, omdat je hoogbegaafd bent of omdat je een sport doet die je klasgenootjes niet doen. Het zou niet uit mogen maken hoe je eruit ziet, welk IQ je hebt of op wie je valt. Als leerling of als leraar moet je je áltijd veilig en geaccepteerd voelen. Binnen én buiten de school. Op een plek waar je niet vrij en veilig bent, kun je niet optimaal leren. We hebben recent te veel voorbeelden gezien van waar dergelijk pestgedrag toe kan leiden. School moet een plek zijn waar pesten tegengegaan wordt en, als dit tóch gebeurt, slachtoffers van pesten goed geholpen worden en pesters worden aangepakt."

Pesten is geen kleuterding!
Laat deze cijfers even op je inwerken!
► Sportverenigingen → 1,88 miljoen leden worden gepest
1 op 5 leden van sportverenigingen wordt gepest (onderzoek NOC*NSF & Centrum Veilige Sport), dit geldt voor alle leeftijden: kinderen, jongeren, volwassenen en senioren. Volgens het Mulier Instituut waren er in 2020 ongeveer 9,4 miljoen Nederlanders van 6 jaar en ouder die sporten bij een vereniging of sportschool. ► NIEUW: Cijfers Pesten in de zwem-, handboog- en badmintonsport 2022 ► Cijfers Pesten op Sportverenigingen Als wij de onderzoekscijfers doorvertalen, dan zou dit betekenen: 20 procent van 9,4 mln leden = 1,88 miljoen leden!
► Pesten op het Werk → 1,14 miljoen werknemers worden gepest
Volgens de meest recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) waren er in december 2021 ongeveer 9,1 miljoen werknemers in Nederland. Uit een onderzoek van TNO en het CBS uit 2019 blijkt dat 16% van de werknemers te maken heeft met pesten, maar dit omvat ook andere vormen van ongewenst gedrag op het werk, zoals discriminatie en seksuele intimidatie. ► Cijfers Pesten op het Werk - 1 op de 8 werknemers wordt gepest. Als wij de onderzoekscijfers doorvertalen, dan zou dit betekenen 12,5 procent van 9,1 mln werknemers = 1,14 miljoen werknemers worden gepest.
► Woonzorgcentra & Verpleeghuizen → 25.000 senioren worden gepest
1 op de 5 senioren wordt gepest (onderzoek Nationaal Ouderenfonds. Volgens gegevens van het CBS (2021) wonen er ongeveer 125.000 senioren in woonzorgcentra en verpleeghuizen in Nederland.► Cijfers Pesten in Bejaardentehuizen/Woonzorgcentra Als wij de onderzoekscijfers doorvertalen, dan zou dit betekenen 20 procent van 125.000 senioren = 25.000 senioren worden gepest.
Onderwijs
► Basisscholen (PO) → 154.676 leerlingen worden gepest
1 op de 10 kinderen wordt gepest (CBS), dit zijn 2 tot 3 kinderen in iedere groep. Volgens de meest recente gegevens van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) zaten er in het schooljaar 2020-2021 in totaal 1.546.759 leerlingen op de basisschool in Nederland. ► Cijfers Pesten in het Primair Onderwijs en ► Factsheet Pesten op school Basisonderwijs Als wij de onderzoekscijfers doorvertalen, dan zou dit betekenen 10 procent van 1.546.759 leerlingen = 154.676 leerlingen worden gepest.
► Voortgezet Onderwijs (VO) → 57.000 leerlingen worden gepest
1 op de 20 jongeren wordt gepest (CBS), dit zijn 1 tot 2 leerlingen per klas. Volgens gegevens van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zaten er in het schooljaar 2020/2021 ongeveer 1,14 miljoen leerlingen op het voortgezet onderwijs in Nederland. ► Cijfers Pesten in Voortgezet onderwijs en ► Factsheet Pesten op school Voortgezet Onderwijs Als wij de onderzoekscijfers doorvertalen, dan zou dit betekenen 5 procent van 1,14 miljoen leerlingen = 57.000 leerlingen worden gepest.
► MBO, Hogescholen & Universiteit → 88.550 studenten worden gepest
1 op de 14 studenten wordt gepest (onderzoek Monitor Sociale Veiligheid). Volgens de meest recente cijfers van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) zitten er in studiejaar 2020/2021 in totaal 501.000 studenten op het MBO ► Cijfers Monitor Sociale Veiligheid in de MBO-sector, 461.000 studenten op hogescholen en 303.000 studenten op universiteiten in Nederland. ► Pesten binnen Hogescholen en Universiteiten Als wij de onderzoekscijfers doorvertalen, dan zou dit betekenen 7 procent van 501.000 MBO studenten + Hogeschool 461.000 studenten + Universiteit 303.000 studenten (=1.265.000) = 88.550 studenten worden gepest.
► LHBTIQ+
Het percentage lesbische, homoseksuele en biseksuele leerlingen dat wekelijks, of zelfs dagelijks door leeftijdsgenoten wordt gepest, is twee keer hoger dan het percentage heteroseksuele leerlingen dat te maken krijgt met pesterijen.
► Cijfers Pesten LHBTIQ+
► Online Pesten / Cyberpesten
1 op de 5 jongeren wordt online gepest, 400.000 jongeren per jaar blijkt uit onderzoek van het CBS. ► Cijfers Online Pesten / Cyberpesten bij jongeren.

Er zijn veel verschillende soorten pesterijen die een leerling kan ervaren, zoals fysiek, verbaal, emotioneel of cyberpesten.

Hoewel alle vormen even kwetsend zijn, schaden veel gedragingen leerlingen eerder emotioneel dan fysiek, of vinden ze plaats in online omgevingen in plaats van in de fysieke wereld, waardoor het voor volwassenen moeilijker wordt om zich te identificeren.

Fysiek pesten is voor volwassenen vaak gemakkelijker te detecteren omdat het gedrag openlijk is of er tekenen worden achtergelaten (blauwe plekken, gebroken botten, beschadigde bezittingen). De woorden, roddels, geruchten of gedeelde geheimen die verbaal en sociaal pesten vormen, laten echter geen fysiek spoor achter van de emotionele pijn.

Pesten in online omgevingen gebeurt meestal ook buiten het zicht van volwassenen. Hoewel het vaak een elektronisch spoor van kwetsende woorden of beelden achterlaat, weten volwassenen niet dat het gebeurt, tenzij de leerling iemand vertelt of een volwassene hun online activiteiten in de gaten houdt.

Kinderen worden vaker gepest dan we weten: 1 op de 3 vertelt er nooit over

Kinderen op de basisschool worden veel vaker gepest dan ouders en leerkrachten weten. Treiteren, plagen of uitsluiten: één op de drie kinderen vertelt er nooit over aan hun leraar of ouders.

Dat blijkt uit onderzoek van vijf universiteiten en het Trimbos Instituut. Dertig procent van alle kinderen wordt weleens gepest. Een kleinere groep, één op de 14 kinderen, zelfs meerdere keren per week. Van deze groep geeft dus een derde aan nooit aan iemand te hebben verteld dat ze worden gepest. Niet aan leerkrachten, niet aan ouders, niet aan klasgenoten.

Onder de indruk

Hoofdonderzoeker Bram Orobio de Castro is geschrokken van het hoge percentage kinderen dat het pesten verzwijgt. "We dachten dat het aantal kinderen dat gepest wordt in de praktijk wat groter zou zijn, maar dat het op deze schaal was, daar waren we van onder de indruk."

Volgens de Utrechtse hoogleraar verzwijgen kinderen het pesten vaak omdat dit grote gevolgen kan hebben. Ze kunnen bijvoorbeeld nóg meer gepest worden. "Ze zijn vaak bang dat volwassenen niet goed met die informatie omgaan. Dat ze het aan iedereen vertellen. Of dat je de reputatie van huilebalk krijgt, omdat je bij volwassenen geklaagd hebt."

Ook denkt hij dat veel kinderen ten onrechte denken dat het hun eigen schuld is dat ze gepest worden. "En zich daar erg voor schamen. Dat ze het zelf maar moeten zien op te lossen. Dat het bij het leven hoort en dat ze het maar moeten zien te dragen. Kinderen kunnen daar natuurlijk hele nare ideeën over krijgen, die ook niemand kan corrigeren als ze het aan niemand vertellen."

In vertrouwen

Oplossing voor pesten is dat docenten met de kinderen in gesprek moeten, alleen dán kom je erachter wat er echt speelt. "Als je het niet aan de kinderen die gepest worden in vertrouwen vraagt of ze gepest worden, dan kun je er dus heel ver naast zitten."

Scholen zijn sinds 2015 bij wet verplicht om ieder jaar te monitoren of de leerlingen zich veilig voelen op school. Het tegengaan van pesten valt daar ook onder. Scholen kunnen indien gewenst kiezen uit programma's die door de Onderwijsinspectie zijn goedgekeurd, zoals 'KiVa' of 'Kanjertraining'.

De afgelopen jaren zijn tientallen van dit soort antipestprogramma's bijgekomen, maar hoe effectief die volgens de kinderen zelf zijn was nooit eerder onderzocht. In het onderzoek zijn tien antipestprogramma's getoetst op effectiviteit. In het eindrapport 'Wat werkt tegen pesten?' concluderen de onderzoekers dat vier programma's pesten daadwerkelijk terugdringen.

Verhelderend

In hun onderzoek vroegen hoogleraar Orobio de Castro en zijn collega’s kinderen zelf naar pesten en gepest worden. 79 procent van de gepeste kinderen zei dat het pesten al meerdere schooljaren duurde. "Dat geeft aan dat de kinderen zelf bevragen essentieel is om pestgedrag op scholen in kaart te brengen."

Systematisch monitoren

De Utrechtse hoogleraar stelt dat het bevragen van leerlingen over pesten verplicht moet blijven. "Scholen dienen systematisch te monitoren hoeveel leerlingen aangegeven gepest te
worden", staat in het rapport. Onderzoeker Orobio de Castro: "Ze moeten een plek hebben waar ze dat vertrouwelijk kunnen vertellen, en waar de school wel iets mee gaat doen. Zonder dat openbaar wordt dat zij het kind zijn dat gepest wordt."

Antipestprogramma's moeten niet verplicht worden, vindt Orobio de Castro. "Op sommige scholen is er geen noodzaak om aan de slag te gaan met zo’n programma, simpelweg omdat er niet gepest wordt." Alles Kidzzz

Maar soms is zo'n antipestprogramma wél nodig. Want als blijkt dat kinderen gepest worden, dan is daar wat tegen te doen. Programma's die door de onderzoekers positief werden beoordeeld waren de programma's PRIMA, KiVa en Taakspel. Dit zijn antipestprogramma’s voor de hele klas. Daarnaast bleken ook twee programma's die zich individuele kinderen richten effectief. Vooral het programa Alles Kidzzz bleek 'bijzonder goed' te werken.

Maar, zo'n antipestprogramma is alleen effectief als de school het ook goed uitvoert. Volgens de onderzoekers gaat dat nog vaak mis. Van de meeste programma's wordt slechts een deel van de onderdelen daadwerkelijk gegeven. "Je merkt dat die programma's niet goed worden uitgevoerd op scholen, gewoon omdat het te veel is waardoor leerkrachten er niet aan toekomen", zegt Orobio de Castro. "Wat je zou willen is: veel kortere programma's met de dingen die echt essentieel zijn om te doen. En leerkrachten daar dan echt in begeleiden."

Laura werd gepest

Laura werd vroeger gepest, en niet zo'n beetje ook. Op de basisschool én de middelbare school. Het begon in groep 5. Ze werd buitengesloten, uitgescholden, niet uitgenodigd op feestjes, ze mocht niet meedoen met spelletjes. Ze voelde zich machteloos. "Op de een of andere manier leek het alsof ik een soort virus was. Alsof ik besmettelijk was. Als ik de tafel van een klasgenootje aanraakte, werd ik er direct afgeveegd. Ik mocht niet meedoen met spelletjes, dat soort dingen."

Eén van haar leraren, die doorhad dat ze werd gepest, pakte het volgens Laura totaal verkeerd aan. "Mijn leraar riep in de klas: 'Hee stop eens met Laura pesten, doe eens even wat aardiger'. Dat heeft alleen maar averechts gewerkt. Die kinderen gingen alleen maar lachen."

Volgens haar had de leraar mensen apart moeten nemen. "Niet in zo'n grote groep, dan moeten ze stoer doen tegenover de rest." Tegen ouders zou ze willen zeggen: "Vraag door. Als een kind niet naar school wil, vraag door en zorg dat je in vertrouwen genomen kan worden. Ik denk dat dat het belangrijkste is. En neem het serieus. Ik denk dat dat de grootste fout is die gemaakt wordt. Laat vooral weten dat je er voor ze bent."